Ευρώπη: ένα βήμα μπροστά

Γράφει η Ευφροσύνη Παυλακούδη*

Κάθε πέντε χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετέχει σε μια άσκηση αυτογνωσίας. Οι εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο, μας επιτρέπουν να κάνουμε απολογισμό της ευρωπαϊκής κοινής πορείας μας. Ωστόσο, οι ευρωεκλογές του 2019 ήταν ξεχωριστές, καθώς ήταν οι πρώτες κατόπιν της πρόσφατης μεταναστευτικής κρίσης, του δημοψηφίσματος του Brexit και της εκλογής του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump. Όντως, σε αυτά τα κρίσιμα χρόνια που προηγήθηκαν, η ανάγκη για μια ισχυρή, ενοποιημένη Ευρώπη δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη, καθώς η ήττα του “Remain” στο δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου το 2016 θεωρήθηκε νίκη των αντιευρωπαϊκών δυνάμεων, ο Τrump χαιρέτησε το εν λόγω αποτέλεσμα, ο Πούτιν υποστήριξε τέτοιες δυνάμεις στη Γαλλία και αλλού, ενώ ο ενθουσιασμός για το ευρωπαϊκό εγχείρημα σπάνια ήταν τόσο αδύναμος στους νέους όπως τόνιζαν διάφορες έρευνες.

Άλλωστε, η χαμηλή προσέλευση των ψηφοφόρων, η οποία παρέμενε σταθερή από τις πρώτες εκλογές του 1979, έδειχνε ότι οι Ευρωπαίοι δεν απέδιδαν αρκετή σημασία σε αυτές. Μην ξεχνάμε πως τρεις μήνες πριν την διεξαγωγή τους, μόνο το 33% αυτών ήξερε ότι θα πραγματοποιηθούν τον Μάιο και μόνο το 5% γνώριζε τις ακριβείς ημερομηνίες σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Ευρωβαρόμετρου.

Παρόλα αυτά, τα αποτελέσματα τους έδειξαν μια πιο φωτεινή, αν όχι αισιόδοξη εικόνα. Καταρχήν, οι Ευρωπαίοι πολίτες ψήφισαν σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό από ό,τι περίμενε κανείς.

Από τις πρώτες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το 1979, μέχρι την προτελευταία το 2014, η προσέλευση μειώθηκε σταδιακά από 63% σε 43%. Πριν από πέντε χρόνια, για την ακρίβεια, λιγότερο από το ήμισυ του εκλογικού σώματος πήγε να ψηφίσει σε 20 από τα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αμφισβητώντας κατά κάποιο τρόπο τη δημοκρατική νομιμότητα του ευρωκοινοβουλίου. Διάφοροι τότε πολιτικοί, τόσο από την άκρα δεξιά, όσο και από την κομμουνιστική αριστερά είχαν ειρωνικά επισημάνει ότι «η Ε.Ε. δεν ανήκε στους πολίτες της, αλλά σε διπλωμάτες και τεχνοκράτες». Διόλου τυχαία, τα επόμενα χρόνια αναδείχθηκαν στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή θιασώτες του αριστερόστροφου, αλλά και δεξιόστροφου εθνικολαϊκισμού που επέκριναν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα διαρκώς, αν όχι συντονισμένα σε πολλές περιπτώσεις.

Οι εκλογές του 2019 ήταν μια θεαματική αντιστροφή αυτής της τάσης. Η προσέλευση αυξήθηκε φθάνοντας κατά μέσο όρο σχεδόν το 51%, οκτώ ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη δηλαδή από την τελευταία φορά. Για την ακρίβεια είναι η υψηλότερη προσέλευση σε εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εδώ και 20 χρόνια.

Και μπορεί να είναι αλήθεια ότι σε ορισμένες χώρες, οι εκλογές χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο για την έκφραση έντονης δυσαρέσκειας για την εκάστοτε κυβέρνηση, όπως συνέβη π.χ. στη χώρα μας, αλλά υπήρχαν και περιπτώσεις που η άνοδος της ακροδεξιάς στη κεντρική πολιτική σκηνή ή στους δήμους λειτούργησε ως εφαλτήριο για επιστροφή σε πιο παραδοσιακούς σχηματισμούς των ευρωπαϊστών όπως π.χ. συνέβη στην Ολλανδία, στην Ισπανία και ως ένα βαθμό στην Ιταλία. Με λίγα λόγια, ένας βασικός παράγοντας που προκάλεσε την αύξηση της συμμετοχής ήταν ίσως η πρόσφατη άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων, αλλά όχι για τον λόγο που θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί. Ένα ποσοστό των πολιτών φαίνεται να έχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. παρά στους εθνικούς θεσμούς. Έτσι, ο φόβος ότι οι εθνικολαϊκιστές θα έθεταν σε κίνδυνο τα οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, τροφοδότησε υψηλότερη προσέλευση σε αρκετές χώρες.

Ναι, οι λαϊκίστικες δυνάμεις κέρδισαν έδαφος ομολογουμένως στο ευρωκοινοβούλιο, αλλά όχι τόσο όσο φοβόντουσαν κάποιοι. Ας δούμε την μεγάλη εικόνα: οι ευρωπαϊστές έχουν ακόμα δεσπόζουσα θέση, με απώλειες μεν των δυο μεγάλων κομμάτων – Λαϊκό Κόμμα (από 216 έδρες το 2014 σε 180 το 2019) και Σοσιαλδημοκράτες (από 185 έδρες το 2014 σε 153 το 2019) -, με κέρδη δε ωστόσο για τους Φιλελεύθερους (από 69 έδρες το 2014, πλέον 106 το 2019 μετά τη συμμαχία με την Δημοκρατία Μπροστά! του Μακρόν) και τους Πράσινους (από 52 έδρες το 2014 σε 73 το 2019). Συνολικά οι παραπάνω καταλαμβάνουν 512 έδρες από τις 751 στο ευρωκοινοβούλιο.

Μπορεί, λοιπόν, το φιλοευρωπαϊκό μέτωπο να είναι πιο κατακερματισμένο και για περισσότερη πλειοψηφία ίσως να χρειαστεί μελλοντικά ένας συνασπισμός τουλάχιστον τριών κομμάτων, αλλά αυτό αντανακλά την πολιτική πραγματικότητα σε πολλά κράτη-μέλη της Ε.Ε.: τα δύο μεγαλύτερα κόμματα (Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες) δεν μπορούν πια να βασίζονται απλά στη νίκη της συνδυασμένης πλειοψηφίας των ψήφων, επιβάλλεται εκ των πραγμάτων να επιδιώξουν ευρύτερες συναινέσεις, αν όχι συγκλίσεις, τουλάχιστον σε μια σειρά ζητημάτων.

Τούτων λεχθέντων, αν κρίνουμε από τα προτάγματα των ανωτέρω ευρωπαϊκών πολιτικών ομάδων, είναι εμφανές ότι για τους περισσότερους Ευρωπαίους ψηφοφόρους τα θέματα της ασφάλειας και της μετανάστευσης που κυριάρχησαν στις προεκλογικές εκστρατείες των εθνικολαϊκιστών, αντιμετωπίστηκαν μέσα από το πρίσμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, παρά υπό το τοπικό ή εθνικό πρίσμα που επιδίωκαν ορισμένοι ιδίως από την ομάδα των ακροδεξιών. Πιο συγκεκριμένα, πολλοί επέμεναν στη ρητορική περί «ανάκτησης του ελέγχου». Όμως, αντίθετα από τους λαϊκιστές, όπου η φράση αυτή σήμαινε έλεγχο των εθνικών συνόρων, για τους περισσότερους Ευρωπαίους ήταν ταυτισμένη με την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε., καθώς και με την ιδέα μιας ισχυρής Ευρώπης που δεν επιθυμεί να είναι έρμαιο τόσο του εμπορικού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας, όσο και των αντιδημοκρατικών μεθοδεύσεων της Ρωσίας.

Εν κατακλείδι, δεν σάρωσαν τα άκρα του πολιτικού συστήματος, δεν αυξήθηκαν δραματικά τα ποσοστά των ακροδεξιών, δεν επικράτησε η αδιαφορία για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, όπως υπερθεμάτιζαν αρκετοί. Αξίζει όμως, να σημειωθεί ότι οι πρόσφατες ευρωκλογές υποδηλώνουν ότι μια μεγάλη μερίδα των Ευρωπαίων ψηφοφόρων βλέπει τα πράγματα διαφορετικά από τις εθνικές κυβερνήσεις. Ενώ οι πολίτες χρησιμοποίησαν σαφώς τις ψήφους τους για να εκφράσουν πολιτικές προτιμήσεις, πολύ λίγες κυβερνήσεις είναι έτοιμες για μια πιο πολιτική ηγεσία της Ε.Ε. Βασικά παραμένουν διστακτικές αν όχι εχθρικές στο να δώσουν στην Ε.Ε. περισσότερη εξουσία ή να επιτρέψουν στην Επιτροπή να ασκήσει τα προνόμιά της με πιο πολιτικό τρόπο. Στην ουσία, μην γελιόμαστε, οι περισσότερες αυτών σήμερα υποστηρίζουν το status quo.

Σε μια τυπική δημοκρατία, όμως, οι εκλογές οδηγούν συνήθως στη δημιουργία μιας νέας πλειοψηφίας και στις αντίστοιχες πολιτικές αλλαγές. Στην Ε.Ε., ωστόσο, το Κοινοβούλιο είναι μόνον ένας παίκτης στον καθορισμό πολιτικής, παράλληλα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (που ορίζεται από τα κράτη μέλη) και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (αποτελούμενο από εθνικούς αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων). Αυτό συνεπάγεται ότι υπάρχει μια αναντιστοιχία μεταξύ των αποτελεσμάτων των εκλογών και των προτεραιοτήτων πολιτικής που θέτουν οι εθνικές κυβερνήσεις στις διάφορες συνόδους Κορυφής.

Η Ε.Ε. δημιουργήθηκε από τις κοινωνίες που φοβόντουσαν το παρελθόν τους. Τώρα οι Ευρωπαίοι φοβούνται το μέλλον θα πουν ορισμένοι, ως δικαιολογία για περιχαράκωση και απόκλιση από την ευρωπαϊκή εμβάθυνση. Κι όμως, τα πρόσφατα αποτελέσματα των ευρωεκλογών έδειξαν ότι η πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών διαθέτει τόσο τον πολιτικό πραγματισμό, όσο και τον οικονομικό ρεαλισμό, ώστε να προκρίνουν εκείνες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις που οφείλουν να απαντήσουν γρήγορα στη μεγαλύτερη πρόκληση της Ε.Ε.: την πολιτική ένωση. Όπως πολύ εύστοχα είχε επισημάνει πριν λίγες βδομάδες ο Umberto Galimberti, «χωρίς αυτήν η οικονομική ένωση δεν θα αντέξει. Κανένα νόμισμα δεν μπορεί να αντέξει, αν δεν πλαισιώνεται από μια πολιτική αρχή». Και ο νοών νοείτω.

*H Eυφροσύνη Παυλακούδη είναι δημοσιογράφος και information architect. Έχει εκπαιδευτεί στο BBC World Service και διαθέτει BA Hons in Media Studies & Social Policy Research και ΜΑ in Mass Communication. Υπήρξε αρχισυντάκτης στο maga.gr όπου αρθρογραφούσε επί σειρά ετών, ενώ συνεργάστηκε για θέματα δημοσιογραφικής κάλυψης και πολιτικής ανάλυσης με διάφορα πολιτικά γραφεία. Άρθρα και συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευτεί, ενδεικτικά, στα enface.gr, lifo.gr, metarithmisi.liberal.gr, maga.gr, freeforumstocks.blogspot.com, bleepradio.gr.