Posted by 
Γράφει ο Πλάμεν Τόντσεφ
Η ανακατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν εν μέσω της χαοτικής εξόδου των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν έχει δημιουργήσει μια δυσεπίλυτη εξίσωση με πολλούς αγνώστους. Οι τάσεις που διαμορφώνονται ώρα με την ώρα δεν είναι μονοσήμαντες και δυσχεραίνουν τα προγνωστικά για το αύριο του Αφγανιστάν και της ευρύτερης περιοχής. Προς το παρόν, είναι πιο εύκολο να προβλέψει κανείς τι ΔΕΝ θα γίνει στην περιοχή παρά το τι ακριβώς θα συμβεί το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.
Τι δεν θα γίνει στο Αφγανιστάν και την ευρύτερη περιοχή
Εχει γραφτεί πολλάκις ότι η Ουάσινγκτον ανάγει σε απόλυτη προτεραιότητα στην εξωτερική της πολιτική την αντιπαράθεση με την Κίνα και το θέατρο του Ειρηνικού, το οποίο εκτείνεται πλέον και δυτικότερα με την διευρυμένη ονομασία “Ινδο-Ειρηνικός”. Ωστόσο, ενώ οι ΗΠΑ αποχωρούν από το Αφγανιστάν, είναι ανακριβές ότι αποσύρονται τελείως από την περιοχή. Διατηρούν τις βάσεις τους στον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό, ενώ έχουν κάνει κρούσεις για κάποιες στρατιωτικές εγκαταστάσεις στην Κεντρική Ασία και το Πακιστάν – αν και χωρίς επιτυχία μέχρι στιγμής. Η επιχειρησιακή ικανότητα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν έχει μειωθεί δραστικά, αλλά κάθε άλλο παρά έχει εκμηδενιστεί, όπως αποδεικνύουν τα πρόσφατα στοχευμένα πλήγματα ως απάντηση στις τρομοκρατικές επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους στο αεροδρόμιο της Καμπούλ.
Θα ήταν εξίσου ανακριβές να υποθέσει κανείς ότι οι γείτονες του Αφγανιστάν πανηγυρίζουν για την ταπείνωση της Ουάσινγκτον. Η ειρωνεία είναι ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια η παρουσία των αμερικανικών στρατευμάτων εξασφάλιζε αν όχι σταθερότητα, πάντως μια ασταθή ισορροπία, στο πάντα απρόβλεπτο Αφγανιστάν. Είναι ενδεικτικό ότι:
▪ Κινέζοι αναλυτές σχολιάζουν την θεωρία περί “στρατηγικής παγίδας” που αφήνουν πίσω τους οι ΗΠΑ – μιας παγίδας στην οποία, κατά την εκτίμησή τους, η Κίνα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να πέσει.
▪ Στο Ισλαμαμπάντ μπορεί να επιχαίρουν για την έξοδο των Αμερικανών, αλλά αντιλαμβάνονται και τους κινδύνους μιας έξαρσης της βίας και της τρομοκρατίας από εγχώριους ακραιφνείς ισλαμιστές.
▪ Το δε Ιράν βλέπει τους μισητούς Αμερικανούς να φεύγουν από το Αφγανιστάν, αλλά φοβάται ένα νέο κύμα εξόδου από την πολύπαθη χώρα, καθώς ήδη φιλοξενεί 3 εκατ. Αφγανούς.
▪ Έκδηλες είναι οι ανησυχίες και βορείως του Αφγανιστάν, όπου οι ροές προσφύγων ήδη ασκούν πιέσεις στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας και αναβιώνει ο φόβος για περαιτέρω έξαρση της διακίνησης ναρκωτικών.
Κάτι άλλο που δεν πρόκειται να συμβεί αύριο το πρωί σχετίζεται με τις προσδοκίες ότι η Κίνα θα σπεύσει αμέσως να επεκτείνει τον νέο Δρόμο του Μεταξιού και να εκμεταλλευτεί τον ορυκτό πλούτο του Αφγανιστάν εκτιμώμενης αξίας από 1 έως 3 τρισεκατομμυρίων δολλαρίων. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι στιγμής υπάρχουν μόνο δύο κινεζικά επενδυτικά projects μεγάλης κλίμακας στην χώρα κι αυτά έχουν μείνει στα χαρτιά το λιγότερο δέκα χρόνια τώρα: σε ορυχείο χαλκού (2007) κοντά στην Καμπούλ και σε πεδίο εξόρυξης πετρελαίου (2011) στα βορειοδυτικά της χωρας. Το χάος που επικρατεί στο Αφγανιστάν αυτήν την περίοδο καθιστά εκτός τόπου και χρόνου την οποιαδήποτε συζήτηση για ξένες επενδύσεις.
Διότι οι μεγαλύτερες ανησυχίες αφορούν τις προοπτικές σταθεροποίησης του Αφγανιστάν. Θεωρείται απίθανο οι Ταλιμπάν, παρά την στρατιωτική νίκη τους στο σύνολο σχεδόν της επικράτειας, να κατορθώσουν να ενώσουν την κατακερματισμένη χώρα. Ο Πρόεδρος του γειτονικού Τατζικιστάν Εμομαλί Ραχμόν ζητά με έμφαση τον σχηματισμό αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης στην Καμπούλ, με την ενεργό συμμετοχή των Τατζίκων και των άλλων εθνοτικών ομάδων. Έχει δε κάνει την προδήλως ουτοπική πρόταση για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το πολίτευμα του μελλοντικού αφγανικού κράτους. Εάν οι Ταλιμπάν αποδεχθούν την -διακοσμητική έστω- συμμετοχή κάποιων Τατζίκων ή Ουζμπέκων στην μελλοντική κυβέρνηση, πολύ δύσκολα θα συμφωνήσουν να εκπροσωπηθούν οι σιίτες Χαζάροι ή οι γυναίκες της χώρας.
Επιπροσθέτως, η πανσπερμία στρατιωτικών ομάδων των Ταλιμπάν, οι οποίες αρθρώνονται ως επί το πλείστον σε φυλετική βάση και αναφέρονται σε τοπάρχες, δεν ευνοεί την συγκρότηση ενός τακτικού στρατού υπό ενιαία διοίκηση. Την ώρα που γράφονται αυτές οι αράδες, στην Κοιλάδα του Παντζσίρ βορείως της Καμπούλ είναι συγκεντρωμένοι Τατζίκοι και Ουζμπέκοι στρατιώτες που αντιστέκονται στους Ταλιμπάν.
Σε ό,τι αφορά την οικονομία και την δημόσια διοίκηση, υπάρχουν πολλές αμφιβολίες για τις δυνατότητες των Ταλιμπάν να ξαναβάλουν μπρος την κρατική μηχανή, η οποία ούτως ή άλλως υπολειτουργούσε και μαστιζόταν από καλπάζουσα διαφθορά και αναποτελεσματικότητα. Εν όψει αυτής της τεράστιας αβεβαιότητας, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει αναζωπύρωση των συγκρούσεων ή επιδείνωση της εθνικής οικονομίας στα όρια της ανθρωπιστικής κρίσης. Σημειώνεται ότι αυτήν την στιγμή συναλλαγματικά αποθέματα του αφγανικού κράτους ύψους 9 δισεκατομμυρίων δολαρίων είναι παγωμένα στην Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ.
Εάν, παρά όλα αυτά, διακινδυνεύσει κανείς κάποια πρόβλεψη για το “άδηλο αύριο” του Αφγανιστάν, είναι αρκούντως πιθανό το αμέσως επόμενο διάστημα η χώρα να βρεθεί σε διπλωματική και γεωπολιτική “καραντίνα”, μέχρις ότου υπάρξει μεγαλύτερη σαφήνεια στην εσωτερική πολιτική σκηνή και την ικανότητα των Ταλιμπάν να κυβερνήσουν. Αυτό, με την σειρά του, θα καθορίσει την στάση των γειτόνων του Αφγανιστάν και της διεθνούς κοινότητας στο σύνολό της.
Εμπλοκή με το “τηλεχειριστήριο”
Μετά την χαοτική έξοδο των ΗΠΑ, όλες οι περιφερειακές δυνάμεις θα κρατήσουν πολύ προσεκτική στάση τους επόμενους μήνες. Αλλά, ενώ κανείς δεν είναι διατεθειμένος να εμπλακεί ενεργά στα εσωτερικά του Αφγανιστάν, γίνονται έντονες προσπάθειες επηρεασμού, στον βαθμό του δυνατού, με παρεμβάσεις εξ αποστάσεως. Οι μοχλοί πίεσης περιλαμβάνουν την αναγνώριση της μελλοντικής κυβέρνησης, την δημιουργία μιας ζώνης ασφάλειας γύρω από το Αφγανιστάν, όπως και την οικονομική βοήθεια που κατεπειγόντως χρειάζεται η χώρα.
Στην παρούσα φάση, κανείς δεν είναι έτοιμος να αναγνωρίσει αμέσως μια “καθαρόαιμη” κυβέρνηση των Ταλιμπάν. Η Κίνα έχει φροντίσει να έχει διαύλους επικοινωνίας με τους νέους κυβερνώντες στο Αφγανιστάν, όπως πιστοποιεί η συνάντηση του Κινέζου Υπουργού Εξωτερικών Wang Yi με τον μουλά Μπαράνταρ πριν από λίγες εβδομάδες. Ωστόσο, το Πεκίνο βλέπει το Αφγανιστάν ως πιθανή πηγή εξτρεμισμού και ανησυχεί για τις δυνητικές επιπτώσεις στην βορειοδυτική κινεζική επαρχία Xinjiang, εκει που κατοικούν οι μουσουλμάνοι Ουϊγούροι και καταγράφονται πολλές καταγγελίες για την απάνθρωπη μεταχείρισή τους από τις αρχές. Για την κινεζική ηγεσία είναι απόλυτη προτεραιότητα η αποτροπή συνεργασίας των Ταλιμπάν με το αποσχιστικό Ισλαμικό Κίνημα Ανατολικού Τουρκεστάν (East Turkestan Islamic Movement – ETIM) στο Xinjiang. Εάν εξαλειφθεί πλήρως (;) η πιθανότητα μιας τέτοιας συνεργασίας, μόνον τότε θα προχωρήσει η Κίνα στην αναγνώριση των Ταλιμπάν και επενδύσεις στο Αφγανιστάν.
Παρά το γεγονός ότι η ρωσική πρεσβεία στην Καμπούλ είναι ανοικτή, για την Μόσχα οι Ταλιμπάν παραμένουν στην “μαύρη λίστα” των τρομοκρατικών οργανώσεων και η επίσημη αναγνώρισή τους θα απαιτούσε αναθεώρηση αυτής της σταθεράς του ρωσικού δόγματος ασφαλείας. Προς το παρόν, η Ρωσία απαντά με μια σειρά στρατιωτικών ασκήσεων από κοινού με τα υπόλοιπα μέλη του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ) στην Κεντρική Ασία. Η περιοχή αυτή αποτελούσε πάντα το “μαλακό υπογάστριο” της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και είναι εκτεθειμένη τόσο την εξαγωγή ισλαμικού εξτρεμισμού όσο και στην διακίνηση ναρκωτικών αφγανικής προέλευσης.
Εξίσου επιφυλακτικό να αναγνωρίσει τους Ταλιμπάν παραμένει και το Πακιστάν. Το Ισλαμαμπάντ μπορεί να αυξάνει την επιρροή του στην Καμπούλ, αλλά έχει πλήρη επίγνωση της στενών σχέσεων μεταξύ των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και του Κινήματος Ταλιμπάν του Πακιστάν (Tehrik-i-Taliban Pakistan – TTP). Η πακιστανική κυβέρνηση θα κινηθεί πολύ προσεκτικά και λόγω της δύσκολης ισορροπίας που επιδιώκει να επιτύχει στις σχέσεις της με την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Το σιιτικό Ιράν βλέπει με ανησυχία την επικράτηση των σκληροπυρηνικών σουνιτών στην γειτονική του χώρα, παρά το γεγονός ότι η Τεχεράνη έχει φιλοξενήσει συνομιλίες μεταξύ της προηγούμενης αφγανικής κυβέρνησης και των Ταλιμπάν. Το πιθανότερο είναι η ιρανική ηγεσία να επιδιώξει κάποια επιρροή στην Καμπούλ με οικονομικά μέσα, π.χ. με την επανέναρξη εξαγωγής καυσίμων προς το Αφγανιστάν. Αλλωστε, αυτή είναι μια ευκαιρία για την οικονομία του Ιράν που έχει στραγγαλιστεί σε μεγάλο βαθμό από τις αμερικανικές κυρώσεις.
Στο σύνθετο γεωπολιτικό μωσαϊκό της ευρύτερης περιοχής προστίθενται κι άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως είναι οι μοναρχίες του Κόλπου (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κατάρ κ.ά.) που μπορούν να πιέσουν τους Ταλιμπάν για μετριοπαθέστερη πολιτική έναντι οικονομικών ανταλλαγμάτων. Η Τουρκία επίσης δραστηριοποιείται, π.χ. με την πρότασή της για ασφαλή λειτουργία του αεροδρομίου της Καμπούλ. Η ιδέα για την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων σε αφγανικό έδαφος προκαλεί αντιδράσεις στους κόλπους της νέας ηγεσίας της χώρας και ενδέχεται η τουρκική εμπλοκή να περιοριστεί στο επίπεδο της τεχνικής βοήθειας.
Από τις περιφερειακές δυνάμεις, μόνον η Ινδία έχει βρεθεί εκτός παιγνίου προς το παρόν: περιθωριοποιημένη από τις εξελίξεις, ανησυχεί βασίμως για την ενίσχυση της επιρροής του Πακιστάν στο Αφγανιστάν. Φαίνεται, μάλιστα, πως τα σχέδια του Νέου Δελχί για την κατασκευή μεταφορικού διαδρόμου από το λιμάνι Chabahar μέσω Ιράν και Αφγανιστάν προς την Κεντρική Ασία αναβάλλονται επ’αόριστον.
Στην λέσχη των χαμένων διεκδικεί θέση και η ΕΕ που αισθάνεται προδομένη από τον πρόεδρο Μπάιντεν κατά την χαοτική έξοδο των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν. Η αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια ύψους 1,2 δισεκατομμυρίων ευρώ, το μόνο ουσιαστικό εργαλείο που διαθέτει η ΕΕ αυτήν την στιγμή, παραμένει παγωμένη προς το παρόν έως ότου βρεθεί κατάλληλη φόρμουλα επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν.
Αντί επιλόγου
Να σημειωθεί, πάντως, ότι όλες αυτές οι εκτιμήσεις τελούν υπό αίρεση και θα προσαρμόζονται σε ημερήσια βάση αναλόγως των εξελίξεων. Εντός των ημερών ολοκληρώνεται η απόσυρση όλων των ξένων δυνάμεων από το Αφγανιστάν και εκφράζονται ανησυχίες για το τί θα επακολουθήσει. Ο βασικός λόγος είναι η υποψία πως το θρησκευτικό/ιδεολογικό DNA των Ταλιμπάν είναι πολύ πιο οπισθοδρομικό και βάρβαρο από την εξωραϊσμένη εικόνα που πασχίζουν να προβάλουν τα ανώτατα κλιμάκιά τους στα διεθνή ΜΜΕ. Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, είναι πολύ πιθανό πρώην Αφγανοί συνεργάτες των ξένων αποστολών και οι γυναίκες να βρεθούν στο στόχαστρο των νέων κυβερνώντων που δύσκολα θα αντισταθούν στον πειρασμό για ξεκαθάρισμα λογαριασμών και την επιβολή των δικών τους δοξασιών. Κάπου εκεί θα κριθεί η τύχη του “νέου” Αφγανιστάν, μετά από την αποτυχημένη εικοσαετή προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας για εκσυγχρονισμό και ανόρθωση της πολύπαθης ασιατικής χώρας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το Αφγανιστάν θα παραμένει θρυαλλίδα περιφερειακής αστάθειας και πονοκέφαλος σε παγκόσμια κλίμακα.
* Η φωτογραφία στην αρχή του άρθρου ανήκει στη Λοχία των Επίλεκτων Δυνάμεων του αμερικανικού στρατού Nicole Gee, η οποία σκοτώθηκε στην τρομοκρατική επίθεση της 26ης Αυγούστου στο αεροδρόμιο της Καμπούλ. Στην φωτογραφία, τραβηγμένη στις 23 Αυγούστου, απεικονίζεται η Λοχίας Gee κατά τη διάρκεια επιβίβασης Αμερικανών και Αφγανών πολιτών σε μεταγωγικό αεροσκάφος C-17 του αμερικανικού στρατού.