Posted by Γράφει ο Κώστας Ονισένκο
Ο Ουκρανός πρόεδρος Βλαντίμιρ Ζελένσκι έχει αρκετούς λόγους για να είναι ικανοποιημένος από την ανταλλαγή κρατουμένων που πραγματοποιήθηκε χθες ανάμεσα στη Ρωσία και Ουκρανία, μετά από διαπραγματεύσεις που κράτησαν τουλάχιστον ένα μήνα. Όπως αναμενόταν, οι όποιες σοβαρές αντιρρήσεις όσον αφορά το συμφέρον της Ουκρανίας από την ανταλλαγή έσβησαν από τις φωνές ενθουσιασμού για την επιστροφή των 35 Ουκρανών στην πατρίδα τους. Πρόκειται για τους 24 ναυτικούς που είχαν συλληφθεί σε πλοία που επιχείρησαν να προσεγγίσουν τη Μαριούπολη από το πέρασμα του Κερτς στις 25 Νοεμβρίου, και άλλα άτομα που είχαν συλληφθεί με διάφορες κατηγορίες, στο πλαίσιο του ακήρυχτου πολέμου της Ρωσίας με την Ουκρανία.
Ανάμεσα στα άτομα που απελευθερώθηκαν είναι και ο γνωστός σκηνοθέτης, σύμβολο αντίστασης πλέον για τους Ουκρανούς, Ολέγκ Σεντσόφ. Από την πλευρά τους, οι Ρώσοι παρέλαβαν επίσης 35 άτομα, ανάμεσα στους οποίους (όπως γράψαμε προχθές) ο Βολοντίμιρ Τσέμαχ, βασικός ύποπτος και μάρτυρας κλειδί στην υπόθεση κατάρριψης του Μαλαισιανού Μπόινγκ (2014). Χθες, 35 και 35 επιβιβάστηκαν σε δύο αεροπλάνα σε Μόσχα και Κίεβο και απογειώθηκαν ταυτόχρονα. Στο Κίεβο, δεκάδες δημοσιογράφοι και συγγενείς των απελευθερωθέντων τους υποδέχθηκαν, ενώ όλη η διαδικασία προβλήθηκε ζωντανά στα περισσότερα τηλεοπτικά κανάλια της Ουκρανίας.
Χθες το βράδυ, σύμφωνα με το γραφείου του Ουκρανού προέδρου, ο Ζελένσκι μίλησε τηλεφωνικά με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, οι δυό τους εξέφρασαν ικανοποίηση από την ανταλλαγή και συζήτησαν θέματα στήριξης της ειρηνευτικής διαδικασίας αλλά και το ενδεχόμενο συνάντησης στο πλαίσιο των διπλωματικών μηχανισμών που υπάρχουν (σχήμα της Νορμανδίας, συμφωνία του Μίνσκ). Ο Ζελένσκι εμφανίστηκε αισιόδοξος ότι η ανταλλαγή μπορεί να είναι η αρχή που θα οδηγήσει στην επίτευξης της ειρήνης στην Ανατολική Ουκρανία. Ζελένσκι και Πούτιν, έχουν τους λόγους τους να είναι χαρούμενοι, ωστόσο, όχι εκείνους που μεταδίδονται από τις τηλεοπτικές οθόνες των δύο χωρών.
Η ειρήνευση στην Ανατολική Ουκρανία ήταν μια από τις μεγάλες προεκλογικές δεσμεύσεις του Ζελένσκι. Όταν όμως ο Ουκρανός πρόεδρος αντί για ειρήνευση (και παρά τις υποχωρήσεις που έκανε) είδε τον αριθμό των νεκρών να αυξάνεται μέρα με τη μέρα κατάλαβε ότι η αντιπολίτευση στα λόγια είναι πολύ πιο απλή από την πραγματική διακυβέρνηση, και δη σε τόσο σκληρές συνθήκες. Η προοπτική για ειρήνευση, ανεξάρτητα από το ενδεχόμενο κόστος, αναμένεται να δώσει μεγάλο πολιτικό μπόνους στον Ουκρανό πρόεδρο. Ήδη, η χθεσινή τηλεοπτική κάλυψη της ανταλλαγής είναι η θετικότερη προβολή που είχε ο Ζελένσκι κατά την περίοδο της διακυβέρνησής του.
Ένα μεγάλο ερώτημα ωστόσο είναι η παράδοση στους Ρώσους του Βολοντίμιρ Τσέμαχ, σημαντικού μάρτυρα όσον αφορά την υπόθεση του Μπόινγκ. Τα τελευταία πέντε χρόνια, η ουκρανική διπλωματία εργάζεται ώστε να αποδείξει ότι το αεροπλάνο των Μαλαισιανών αερογραμμών καταρρίφθηκε από ρωσικό πύραυλο, που είχε εισαχθεί στην λεγόμενη “λαϊκή δημοκρατία του Ντονέτσκ” με την καθοδήγηση του ρωσικού στρατού. Χρησιμοποιώντας αυτό το περιστατικό, το ουκρανικό Υπουργείο Εξωτερικών επιχειρούσε να αποκτήσει άλλη μια σοβαρή απόδειξη ότι πίσω από τους δήθεν αυτόκλητους “επαναστάτες” της Ανατολικής Ουκρανίας βρίσκονται τεχνικοί και ανθρώπινοι πόροι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ο Τσέμαχ θα μπορούσε να είναι ένας πολύ σημαντικός μάρτυρας σε αυτή την κατεύθυνση.
Δικαιολογώντας την απόφαση για την έκδοση του Τσέμαχ, ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας Ιβάν Μπακάνοφ είπε ότι ήταν όρος των Ρώσων και πως εάν ο Τσέμαχ δεν είχε συμπεριληφθεί στα άτομα που παραδόθηκαν όλες οι διαπραγματεύσεις θα είχαν διακοπεί αμέσως. Ο Μπακάνοφ είπε ακόμα ότι ο Τσέμαχ έχει δώσει τις καταθέσεις που έπρεπε να δώσει για την υπόθεση του Μπόινγκ (σ.σ. ώστε να χρησιμοποιηθούν στο δικαστήριο). “Μπορώ να συμφωνήσω με τις απόψεις ειδικών ότι η απαίτηση της Μόσχας να συμπεριληφθεί ο Τσέμαχ στις λίστες (σ.σ. για άτομα προς ανταλλαγή) αποτελεί μια ακόμα απόδειξη της σχέσης της Ρωσίας με την καταστροφή του МН17” εκτίμησε ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Ασφαλείας. Ακόμα, ερώτημα παραμένει το γεγονός ότι ο Τσέμαχ είναι Ουκρανός πολίτης και ως εκ τούτου η έκδοσή του στη Ρωσία δεν προβλέπεται από την ουκρανική νομοθεσία.
Συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν γεμάτες χθες από αναρτήσεις για την έλλειψη διάθεσης -εκ μέρους των διεθνών εταίρων της Ουκρανίας- για περαιτέρω πίεση προς την Ρωσία. Αυτό είναι ένα από τα βασικά επιχειρήματα των εμπνευστών της ανταλλαγής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αναφέρεται είναι πως στην ψηφοφορία, με την οποία η Ρωσία επέστρεψε στο Συμβούλιο της Ευρώπης στις 25 Ιουνίου, Ολλανδοί βουλευτές ψήφισαν υπέρ της Ρωσίας. Και ενώ οι περισσότεροι επιβάτες που έχασαν τη ζωή τους στη μοιραία πτήση МН17 ήταν Ολλανδοί.
Πηγές προσκείμενες στο γραφείο του Ουκρανού προέδρου αντιπαραβάλλουν τα στρατηγικά συμφέροντα της χώρας με το ανθρώπινο στοιχείο και τις τηλεοπτικές εικόνες με αγκαλιές και δάκρυα στο αεροδρόμιο του Κιέβου. Και αυτή είναι η κυρίαρχη επικοινωνιακή πολιτική που προωθούν στα μέσα ενημέρωσης, ότι η κυβέρνηση είναι διατεθειμένη να δώσει μάχη για να σώσει τον κάθε πολίτη ξεχωριστά.
Ωστόσο, οι σοβαρές σκιές σχετικά με την σκοπιμότητα της χθεσινής ανταλλαγής αναπόφευκτα δεν μπορούν να περάσουν απαρατήρητες. Οι 24 ναυτικοί που απελευθερώθηκαν είχαν συλληφθεί από τους Ρώσους παράνομα. Αυτή ήταν η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας τον περασμένο Μάιο. Η απόφαση ανέφερε ρητά την υποχρέωση εκ μέρους της Ρωσίας για άμεση απελευθέρωση των ναυτικών. Την ώρα λοιπόν που η ρωσική οικονομία έχει πληγεί σημαντικά από τις κυρώσεις λόγω της παράνομης προσάρτησης της Κριμαίας κ.ά., επιπλέον κυρώσεις όσον αφορά την ναυτιλία (που δεν θα αργούσαν να έρθουν αν δεν απελευθερώνονται οι ναυτικοί) δεν θα μπορούσαν να ξεπεραστούν εύκολα. Η στήριξη μέτρων που θα εξαντλούν οικονομικά τη Ρωσία ήταν μια από τις βασικές γραμμές της προηγούμενης ομάδας του ουκρανικού ΥπΕξ. Ταυτόχρονα, η απλή απελευθέρωση των ναυτικών θα έπληττε το (ήδη βαλλόμενο) προφίλ του Πούτιν στο εσωτερικό. Ο Ζελένσκι φαίνεται να του προσέφερε “στο πιάτο” την λύση.
Ενώ λοιπόν στην Ουκρανία από χθες κυριαρχεί η αισιοδοξία όσον αφορά το ενδεχόμενο ειρήνευσης στα ανατολικά, η Κριμαία παραμένει υπό την παράνομη κατοχή της Ρωσίας, ο πόλεμος στα ανατολικά μαίνεται και περισσότεροι από 20.000 ζωές έχουν ήδη χαθεί. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το εάν η διαδικασία που ξεκίνησε χθες οδηγήσει στην ειρήνη, έστω και με απώλειες για την Ουκρανία. Μέχρι στιγμής, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι πρόεδρο των δύο κρατών είναι οι σίγουροι κερδισμένοι από την ανταλλαγή. Και βέβαια οι κρατούμενοι που επέστρεψαν σπίτια τους και οι οικογένειές τους.