Posted by 
Γράφει ο Μιχαήλ Τσαφαντάκης*
Στο άκουσμα του όρου “ηλεκτρονική Διακυβέρνηση”, συνειρμικά, το μυαλό των περισσοτέρων πάει σε υπηρεσίες που παρέχει το Δημόσιο μέσω διαδικτύου (π.χ. ψηφιακά πιστοποιητικά). Παρότι αυτό δεν είναι λάθος, η παροχή online υπηρεσιών αποτελεί μονάχα ένα μέρος της ηλ. Διακυβέρνησης. Στην πραγματικότητα, η έννοια της ηλ. Διακυβέρνησης εμπεριέχει κι αρκετά άλλα πράγματα, όπως:
• την παροχή πληροφοριών
• τη δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ πολιτών – Δημοσίου
• τη δυνατότητα συμμετοχής σε online πολιτικές διαδικασίες και στην επίλυση προβλημάτων (π.χ. δημόσιες διαβουλεύσεις)
• τη δυνατότητα προσαρμογής σε προσωπικά χαρακτηριστικά ή προτιμήσεις (π.χ. ειδικές ανάγκες)
• τη δυνατότητα συνεργασίας πολιτών – Δημοσίου για συμπαραγωγή online υπηρεσιών
• τη δυνατότητα για ηλεκτρονική άμεση Δημοκρατία.
Ως εκ τούτου, είναι ακριβέστερο η έννοια της ηλ. Διακυβέρνησης να φέρνει στο νου «δυνατότητες» αντί για «υπηρεσίες», αφού οι δυνατότητες αφορούν κάποιον που δύναται να ενεργήσει, ενώ οι υπηρεσίες κάποιον που τις λαμβάνει παθητικά.
Γι’ αυτό, ίσως έχετε ακούσει τον κ. Πιερρακάκη να κάνει λόγο για «ενδυνάμωση των πολιτών» κι όχι για «εξυπηρέτηση» ή ότι βρισκόμαστε «στο τέλος της αρχής», παρότι έχουν γίνει σημαντικότατα βήματα από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Επειδή, ο απώτερος στόχος είναι πέρα από την απλή εξυπηρέτηση του πολίτη.
Η κατάσταση των ελληνικών δήμων
Μέχρι πρότινος, δεν υπήρχε συνολική απεικόνιση του βαθμού που ελληνικοί δήμοι αξιοποιούν την ηλ. Διακυβέρνηση. Έπειτα από εκτενή ανάλυση περιεχομένου των ιστοσελίδων του συνόλου¹ των δήμων (Tsafantakis, 2019), η ηλ. Διακυβέρνηση στους ελληνικούς δήμους έχει ως εξής:
► 322 δήμοι ήταν παρόντες διαδικτυακά, μέσω λειτουργικών ιστοσελίδων.
► Σε 319 δήμους υπήρχε διαθέσιμος τρόπος αμφίδρομης ηλεκτρονικής επικοινωνίας (μέσω email ή φόρμα επικοινωνίας).
► 194 δήμοι παρείχαν ηλεκτρονικές υπηρεσίες ή/και συναλλαγές· αριθμός που είναι κατώτερος των προσδοκιών. Παρά ταύτα, η πραγματικότητα θα μπορούσε να υποκαταγράφεται, σε περίπτωση που κάποιοι δήμοι διέθεταν ηλεκτρονικές συναλλαγές χωρίς να το επικοινωνούν διαδικτυακά (π.χ. IBAN κατάθεσης στο ειδοποιητήριο λογαριασμού).
► 233 δήμοι παρείχαν δυνατότητα συμμετοχής σε online πολιτικές διαδικασίες και στην επίλυση προβλημάτων. Οι συχνότεροι τρόποι ήταν δημόσιες διαβουλεύσεις, ερωτηματολόγια/δημοσκοπήσεις, φόρμες παρατηρήσεων/προτάσεων/παραπόνων και αξιοποίηση σχετικών apps.
► 145 δήμοι παρείχαν τη δυνατότητα προσαρμογής του περιεχομένου των ιστοσελίδων τους σε προσωπικά χαρακτηριστικά ή προτιμήσεις των πολιτών. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορούσε τη δυνατότητα προσαρμογής των ιστοσελίδων, ώστε να καταστούν προσβάσιμες σε συμπολίτες μας με ειδικές ανάγκες (μέγεθος γραμματοσειράς, αντίθεση, διάβασμα κειμένου κ.ά.).
► 199 δήμοι παρείχαν δυνατότητες συνεργασίας στους πολίτες, με σκοπό τη συμπαραγωγή online υπηρεσιών. Αξίζει να σημειωθεί πως η Συνεργασία είναι το επίπεδο της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης με τις περισσότερες εκφάνσεις (π.χ. διαθεσιμότητα πολιτιστικού/εκπαιδευτικού υλικού, κουμπί έκτακτης ανάγκης ηλικιωμένων, εθελοντισμός, προώθηση τοπικής αγοράς). Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τις προοπτικές που προσφέρει η ηλ. Διακυβέρνηση για συνεργασία μεταξύ πολιτών και Δημοσίου.
► Οι 2 δήμοι, των οποίων οι ιστοσελίδες επέτρεπαν την αξιοποίηση του σύνολου των δυνατοτήτων της ηλ. Διακυβέρνησης -έστω και θεωρητικά-, είναι οι δήμοι Ιωαννιτών και Τρικκαίων. Πρακτικά όμως, ακόμα και στους δήμους αυτούς, οι δυνατότητες ηλεκτρονικής άμεσης Δημοκρατίας ήταν σε πολύ πρώιμο στάδιο και ουσιαστικά αναξιοποίητες.
¹ Η έρευνα έλαβε χώρα το 2019 κι αποτελεί αποτύπωση της ηλ. Διακυβέρνησης πριν τις αυτοδιοικητικές εκλογές, όταν ακόμα ο αριθμός των ελληνικών δήμων ήταν 325.
Συμπεράσματα
Το αρχικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως δεν αρκεί η παροχή ψηφιακών δυνατοτήτων. Είναι απαραίτητο να δημιουργούνται κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε οι όποιες δυνατότητες να αξιοποιούνται στην πράξη. Χρειάζεται ιδιαίτερη μέριμνα για την ορθή χάραξη πολιτικών, την κατάλληλη επικοινωνία αυτών, αλλά και για τις ψηφιακές δεξιότητες των πολιτών.
Επιπλέον, τα αποτελέσματα καταδεικνύουν με τον πλέον σαφή τρόπο την ύπαρξη μεγάλου ψηφιακού χάσματος μεταξύ των ελληνικών δήμων. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι οι ψηφιακές δυνατότητες που παρέχουν οι ελληνικοί δήμοι διαφέρουν σημαντικά από δήμο σε δήμο. Παρότι δεν είναι πρωτάκουστο, είναι η πρώτη φορά που το γεγονός αυτό αποτυπώνεται εμπράκτως και τεκμηριώνεται αναλυτικά.
Προτάσεις
Αν και το παραπάνω γεγονός έχει γίνει αποδεκτό ως κανονικότητα, δε θα έπρεπε να είναι. Στην ψηφιακή εποχή που ζούμε, κανονικότητα πρέπει να γίνει όλοι οι Έλληνες πολίτες να απολαμβάνουν ίδιες ψηφιακές δυνατότητες υψηλού επιπέδου, ανεξαρτήτως του δήμου στον οποίο ανήκουν.
Για να πραγματοποιηθεί αυτή νέα κανονικότητα, ο 1ος βαθμός της τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να προχωρήσει σε ανάλογες μεταρρυθμίσεις. Ουσιαστικά, πρέπει να ενστερνιστεί τη στρατηγική του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, ότι το κράτος είναι ένα και ως ένα πρέπει να λειτουργεί. Χρειάζεται δηλαδή η ψηφιακή σύγκλιση όλων των ελληνικών δήμων.
Αυτό μπορεί να συμβεί με 2 τρόπους. Είτε αναβαθμίζοντας την ηλεκτρονική Διακυβέρνηση δήμο προς δήμο στους 332 δήμους, έως ότου όλοι οι δήμοι φτάσουν το μέγιστο επίπεδο ηλ. Διακυβέρνησης, είτε αναβαθμίζοντας την ηλεκτρονική Διακυβέρνηση κεντρικά, για το σύνολο των δήμων.
Με βάση την στρατηγική του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, αλλά και την κοινή λογική, η 2η τακτική είναι η πλέον ιδανική. Θα μπορούσε κάλλιστα να δημιουργηθεί μια καλαίσθητη δυναμική ιστοσελίδα που θα πληροί όλες τις φάσεις ωριμότητας της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και θα λειτουργεί ως βάση, την οποία ο εκάστοτε δήμος θα εξατομικεύει. Αυτόματα, οι ιστοσελίδες των δήμων θα πάψουν να αποτελούν δειγματολόγιο και αντικείμενο πειραματισμών, θα εξασφαλιστεί η ψηφιακή σύγκλιση όλων των ελληνικών δήμων κι όλοι οι Έλληνες πολίτες θα απολαμβάνουν ένα εξαιρετικό minimum ψηφιακών δυνατοτήτων, ανεξάρτητα από το δήμο που ανήκουν.
Επίσης, μέσω της ομοιογένειας θα προέκυπταν και σημαντικότατα δευτερογενή οφέλη όπως:
• σημαντική εξοικονόμηση δημοτικών πόρων
• δυνατότητα μελέτης και αξιοποίησης των δεδομένων των ιστοσελίδων
• δυνατότητα κεντρικού σχεδιασμού και χάραξης ψηφιακών πολιτικών
• δυνατότητα ένταξης σε εθνικό σχεδιασμό Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης
Επίλογος
Οι ελληνικοί δήμοι δεν πρέπει να επαναπαυτούν λόγω της συγκέντρωσης των ψηφιακών υπηρεσιών του Δημοσίου στο gov.gr. Η ηλ. Διακυβέρνηση αφορά ένα ευρύτερο σύνολο δυνατοτήτων προς τους πολίτες, ικανό να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο των δημοτικών αρχών για τη λήψη αποφάσεων, την επίλυση προβλημάτων και την καλύτερη επικοινωνία με τους δημότες.
Εν κατακλείδι, βρισκόμαστε σε μια εξαιρετικά ευνοϊκή συγκυρία για την ψηφιακή αναβάθμιση όλων των ελληνικών δήμων. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης. Επίσης, υπάρχουν εξαιρετικοί τεχνοκράτες κι ένα Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης που λειτουργεί υποδειγματικά. Ως εκ τούτου, είναι μεγάλη ευκαιρία το σύνολο των ελληνικών δήμων να αναβαθμιστεί ψηφιακά, με απλά αλλά σημαντικά βήματα, ακολουθώντας το παράδειγμα του κεντρικού κράτους.
*Μιχαήλ Τσαφαντάκης, MSc Public Administration, Leiden University.
Πηγές:
• Tsafantakis, Μ. (2019). Organizational size and IT innovation adoption: A scrutiny of the relationship between size and e-Government maturity in Greek municipalities, through a citizen/service-oriented maturity model.