Posted by 
Γράφει ο Γιάννης Κουτσομύτης
Η πολιτική θύελλα που ξέσπασε στην Τουρκία από το πρωί της Κυριακής μετά τη δημοσίευση της κοινής δήλωσης 103 απόστρατων ναυάρχων δεν ήταν καθόλου αναμενόμενη. Η έμμεση αλλά σαφής απειλή πολυάριθμων υψηλόβαθμων απόστρατων αξιωματικών για πολιτειακή εκτροπή δεν είναι κάτι που περίμεναν οι πολιτικοί αναλυτές, ακόμη και ή ειδικά στην Τουρκία, μετά και την επώδυνη εμπειρία της 15ης Ιουλίου 2016, αλλά ούτε και η Κυβέρνηση Ερντογάν.
Και αυτό διότι η συντριπτική πλειοψηφία των συγκεκριμένων πρώην επιτελών του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού ανήκουν στο λεγόμενο κεμαλικό κατεστημένο των Ενόπλων Δυνάμεων της Τουρκίας, το οποίο είχε έρθει σε ένα είδους συμβιβασμό με τον Ερντογάν περίπου από τις αρχές του 2015 και μετά, όταν εκατοντάδες κεμαλιστές αξιωματικοί απαλλάχθηκαν των κατηγοριών στις υποθέσεις “Ergenekon” και “Balyoz”. Έκτοτε η κεμαλική-εθνικιστική αυτή ομάδα πρώην αξιωματικών επικεντρώθηκε γύρω από τη συγκρότηση του δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας” και ελάχιστοι από αυτούς καταδιώχθηκαν από το καθεστώς Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016. Έτσι θεμελιώθηκε μια άτυπη ανακωχή ανάμεσα στα δυο μέρη, χωρίς να διαφαίνονται κάποια σύννεφα στον ορίζοντα μέχρι πριν ένα μήνα περίπου.
Αυτή η άτυπη συμφωνία κυρίων ή ανακωχή ή πολιτική συμπόρευση άρχισε να τρίζει μετά τις 23 Φεβρουαρίου, όταν ο Ερντογάν ανακοίνωσε στη διάσκεψη του AKP στην Κωνσταντινούπολη πως επανενεργοποιείται το φαραωνικό πρότζεκτ της διάνοιξης της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, το οποίο είχε παγώσει το 2018 μετά την νομισματική κρίση της λίρας. Το σχέδιο αυτό έχει δημιουργήσει σε κάποιους παράγοντες του ερντογανικού καθεστώτος την ψευδαίσθηση ότι η Τουρκία θα μπορούσε έτσι να παρακάμψει, ακυρώσει ή αδρανοποιήσει τη Συνθήκη του Μοντρέ, η οποία ρυθμίζει την ναυσιπλοΐα στα Στενά του Ελλησπόντου και τον Βόσπορο. Η συνθήκη αυτή ήρθε να συμπληρώσει τη Συνθήκη της Λωζάνης και απέδωσε στην Τουρκία την κυριαρχία στα Στενά, αλλά με τον όρο ότι δεν θα επιτρέπει την ανεξέλεγκτη είσοδο στη Μαύρη Θάλασσα πολεμικών πλοίων τρίτων χωρών.
Η Συνθήκη του Μοντρέ ως ανατολίτικο παζάρι
Κάποιοι στην Άγκυρα, προφανώς επιπόλαια, θεώρησαν ότι αυτή είναι μια χρυσή ευκαιρία για την Τουρκία για να πουλήσει εκδούλευση σε τρίτες χώρες που θα ήθελαν αν έχουν ισχυρή ναυτική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα, έχοντας στο μυαλό τους τις Ηνωμένες Πολιτείες, και μάλιστα σε μια συγκυρία, όπου πυκνώνουν και πάλι τα σύννεφα πάνω από την Ουκρανία. Όλο αυτό ειδωμένο ως ένα ανατολίτικο παζάρι για να πεισθούν ως αντάλλαγμα οι ΗΠΑ να επαναφέρουν την Τουρκία στο πρόγραμμα των F-35, να ακυρώσουν τις κυρώσεις κατά της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας και να αποτρέψουν νέες κυρώσεις εάν η Halkbank καταδικαστεί τελικά από το Περιφερειακό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης.
Στις 24 Μαρτίου ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του AKP Μουσταφά Σεντόπ, ο οποίος είναι συνταγματολόγος, δήλωσε πως είναι “εφικτή τεχνικά” η αποχώρηση της Τουρκίας από τη Συνθήκη του Μοντρέ, προσθέτοντας πως “υπάρχει βέβαια μια διαφορά μεταξύ εφικτού και του πιθανού”. Στη δήλωση αυτή έσπευσε την άλλη μέρα να αντιδράσει ο απόστρατος ναύαρχος Τζεμ Γκιούρντενιζ, ιθύνων νους του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας, λέγοντας πως τέτοιες δηλώσεις για τη Συνθήκη του Μοντρέ είναι “πολύ επικίνδυνες” και πως “υπονομεύουν τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας”. Στο θέμα παρενέβησαν την περασμένη Παρασκευή και 126 συνταξιούχοι πρέσβεις, οι οποίοι σε κοινή δήλωση ανέφεραν ότι η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης θα ανοίξει τη συζήτηση για τη Συνθήκη του Μοντρέ και θα οδηγήσει στην απώλεια από την Τουρκία της απόλυτης κυριαρχίας στη Θάλασσα του Μαρμαρά.
H Κυβέρνηση δεν αντέδρασε στην κοινή δήλωση των συνταξιούχων πρέσβεων, αλλά η κίνηση των 103 απόστρατων ναυάρχων το πρωί της Κυριακής ενόχλησε σφόδρα το Παλάτι, κυρίως γιατί περιείχε κεκαλυμμένη απειλή για πραξικόπημα. Η κρίσιμη φράση στην κοινή δήλωση των απόστρατων ήταν: ”αλλιώς η Δημοκρατία της Τουρκίας μπορεί να αντιμετωπίσει κίνδυνο και να απειληθεί να βιώσει μια καταπίεση και εξαιρετικά επικίνδυνα γεγονότα για την επιβίωσή της, για τα οποία υπάρχουν παραδείγματα στην ιστορία”.
Μετά τις οργισμένες αντιδράσεις από την Κυβέρνηση, ήρθε η ενεργοποίηση της τουρκικής δικαιοσύνης, προφανώς κατόπιν εντολής, και το πρωί της Δευτέρας εννέα από τους υπογράφοντες, και ο de facto ηγέτης τους Τζεμ Γκιούρντενιζ, συνελήφθησαν από την αστυνομία και οδηγήθηκαν στην Άγκυρα για ανάκριση. Παράλληλα ο Ερντογάν συγκάλεσε έκτακτη σύσκεψη του Προεδρικού Συμβουλίου Ασφαλείας για να συζητηθεί η κατάσταση.
Σε χαμηλούς τόνους ο Ερντογάν
Και ενώ πολλοί περίμεναν από τον Ερντογάν να εξαπολύσει κεραυνούς κατά των αποστράτων, εν τούτοις στις δηλώσεις που έκανε το απόγευμα της Δευτέρας μετά το τέλος της πολύωρης συνεδρίασης του Προεδρικού Συμβουλίου Ασφαλείας εμφανίστηκε σχετικά ήπιος. Καταδίκασε μεν απερίφραστα την κοινή δήλωση λέγοντας πως αποτελεί ”ξεκάθαρα κακόβουλη πράξη” και πως ”υπονοεί πραξικόπημα”, αλλά απέφυγε να χαρακτηρίσει τους 104 απόστρατους ναυάρχους ”προδότες” ή ”πραξικοπηματίες”. Αντιθέτως αντέκρουσε σε χαμηλούς τόνους τα επιχειρήματά τους λέγοντας πως δεν υπάρχει πρόθεση από την Κυβέρνηση να αποχωρήσει από τη Συνθήκη, καθώς ”θεωρούμε σημαντικά να οφέλη της χώρας μας από τη Συνθήκη του Μοντρέ”. Πρόσθεσε δε πως δεν τίθεται ζήτημα ελευθερίας της έκφρασης, καθώς οι περισσότεροι απόστρατοι αρθρογραφούν και δίνουν συνεντεύξεις πολύ συχνά [προφανές καρφί για τον Γκιούρντενιζ αυτό], ενώ η σύνταξη κοινής δήλωσης με το απειλητικό ”αλλιώς” δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι εμπίπτει στην ελευθερία της έκφρασης.
”Παραμένουμε δεσμευμένοι σε αυτή τη Συνθήκη, μέχρι να βρούμε ευκαιρίες για κάτι καλύτερο”
Από όλη όμως την 20λεπτη δήλωση/ομιλία του Ερντογάν, η φράση που έχει πραγματικά ενδιαφέρον, και για την Ελλάδα που είναι συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης, είναι η αναφορά ότι η Τουρκία δεσμεύεται μεν από τη Συνθήκη, αλλά ”μέχρι να βρούμε ευκαιρίες για κάτι καλύτερο”. Η φράση αυτή μπορεί κανείς να πει ότι αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα για τον εγγενή τυχοδιωκτισμό του καθεστώτος Ερντογάν και το κρατικό πλέον δόγμα αναθεωρητισμού στο status quo της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου, όπως αυτά έχουν εκφραστεί με σαφήνεια από το 2014 από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Άχμετ Νταβούτογλου.
Προς εκτόνωση η σύγκρουση;
Όπως φάνηκε και από την δήλωση/ομιλία Ερντογάν αλλά και από την στάση των φιλοκυβερνητικών ΜΜΕ μετά το απόγευμα, υπάρχει η βούληση από το Παλάτι να οδηγηθεί προς εκτόνωση η σύγκρουση. Το κυβερνητικό σύστημα εξαπέλυσε μια δριμύτατη επικοινωνιακή επίθεση κατά των 104 αποστράτων και ουσιαστικά τους εξόντωσε πολιτικά και ηθικά, σε σημείο που ίσως να μην χρειάζεται να τους εξοντώσει και κυριολεκτικά. Το καθεστώς Ερντογάν δεν έχει κανένα λόγο να βαθύνει το ρήγμα με τους κεμαλιστές αξιωματικούς, απόστρατους ή μη, καθώς χρειάζεται οπωσδήποτε και την υπηρεσιακή τους ανοχή αλλά και την ψήφο των πολιτών που προέρχονται απλο τον κεμαλικό χώρο. Σε αυτό το πλαίσιο δεν θα πρέπει να αποτελέσει έκπληξη εάν οι 10 συλληφθέντες πέσουν τελικά στα μαλακά, με μοναδική εξαίρεση ίσως τον Γκιούρντενιζ, ο οποίος σήκωσε περισσότερο ανάστημα από όσο τους επιτρέπεται, νομίζοντας ίσως ότι επειδή εφηύρε το νέο μεγαλοϊδεατικό δόγμα της Τουρκίας, το έθνος θα πρέπει να τον προσκυνά. Είναι προφανές ότι λογάριασε χωρίς τον ξενοδόχο Ερντογάν και το σύστημα που τον στηρίζει.