Posted by 
Γράφει ο Γιάννης Κουτσομύτης
Ένα από τα ισχυρότερα όπλα του Βλαντίμιρ Πούτιν για τη διατήρηση της παντοδυναμίας του εντός της Ρωσίας είναι εδώ και αρκετά χρόνια η σκληρή πάταξη κάθε αντιπολιτευτικής φωνής. Αυτή η έκφραση αυταρχικής εξουσίας έχει εκλάβει μια σχεδόν απόλυτη μορφή τους τελευταίους μήνες με τον απηνή διωγμό κάθε ανεξάρτητου μέσου ενημέρωσης και κορυφώθηκε με το πρόσφατο διάταγμα για στρατιωτικού τύπου λογοκρισία στις αναφορές για την “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” στη “μη χώρα” Ουκρανία, με το οποίο εάν κάποιος πολίτης εκφραστεί δημόσια κατά της εισβολής στην Ουκρανία κινδυνεύει με κάθειρξη 15 ετών. Στα “έκτακτα” αυτά μέτρα προστέθηκε τις τελευταίες ημέρες και η απαγόρευση ιδιαίτερα δημοφιλών μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Instagram, με το σκεπτικό ότι επιτρέπουν τη διάδοση εχθρικών προς τη Ρωσία συνθημάτων.
Προφανής στόχος αυτής της οργουελιανής πρακτικής από το καθεστώς Πούτιν είναι η πλύση εγκεφάλου της ρωσικής κοινής γνώμης, ώστε να μην υπάρχουν “δισταγμοί” για τον πόλεμο και αντιδράσεις για τους νεκρούς Ρώσους στρατιώτες, να μην έχει ο Ρώσος πολίτης μια πραγματική εικόνα για την πορεία του πολέμου, να μην εμφανιστούν διαμαρτυρίες για τις επιπτώσεις των δυτικών κυρώσεων στη ζωή των πολιτών και εν τέλει να μην αμφισβητηθεί η απόφαση του μεγάλου ηγέτη για τον παράλογο, άσκοπο και καταστροφικό για το μέλλον της Ρωσίας πόλεμο στην Ουκρανία. Το μοντέλο αυτό της δικτατορικού τύπου προπαγάνδας το έχουμε δει πολλές φορές στο παρελθόν, από την εποχή του αλήστου μνήμης Γιόζεφ Γκέμπελς και κυρίως με τη διαβόητη “Γκλάβλιτ”, τη σοβιετική υπηρεσία λογοκρισίας, και είχε αποδειχθεί αρκετά αποτελεσματικό. Φαίνεται όμως ότι σε συνθήκες 21ου αιώνα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτύχει στη Ρωσία ένα τέτοιο μοντέλο σκληρής πλύσης εγκεφάλου και οι πρώτες ενδείξεις είναι πλέον σαφείς.
Ρωγμές στο κεντρικό αφήγημα
Τις πρώτες ημέρες της “ειδικής επιχείρησης” στην Ουκρανία δεν υπήρχε ούτε δείγμα αμφισβήτησης της γραμμής Πούτιν και όλοι οι δημοσιολογούντες ακολουθούσαν κατά γράμμα το κεντρικό αφήγημα που έλεγε “Δεν είχαν αφήσει άλλη επιλογή στη Ρωσία” και “ο στρατός μας απελευθερώνει τον ουκρανικό λαό από την καταπίεση των εθνικιστών και νεοναζί”. Μόλις όμως φάνηκε ότι η στρατιωτική επιχείρηση δεν αποτελεί ένα Blitzkrieg, η Ουκρανία δεν παραδίδεται, ο Ζελένσκι δεν διαφεύγει στη Δύση και οι Ουκρανοί σύσσωμοι αντιστέκονται με όρους παλλαϊκής άμυνας, τότε άρχισαν δειλά-δειλά να εμφανίζονται οι πρώτες αμφισβητήσεις της επιλογής του γενικευμένου πολέμου.
Όπως περιέγραφε σε ένα εξαιρετικό άρθρο της η δημοσιογράφος Φαρίντα Ρουστάμοβα στη 1 Μαρτίου, το σύνολο σχεδόν των Ρώσων βουλευτών και κρατικών αξιωματούχων δεν γνώριζαν ότι θα υπάρξει γενική εισβολή και πόλεμος κατά της Ουκρανίας και θεωρούσαν ότι τα ρωσικά στρατεύματα θα “αναπτύσσονταν” μόνο στις δύο αποσχισθείσες επαρχίες του Ντονμπάς στην Ανατολική Ουκρανία, για να κατοχυρώσουν την αναγνώριση των “Λαικών Δημοκρατιών” του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ. Μια κίνηση στην οποία συμφωνούσαν σχεδόν όλοι. Φαίνεται ότι μόνο ένας πάρα πολύ στενός κύκλος περί τον Βλαντίμιρ Πούτιν γνώριζε ότι θα πρόκειται για γενική εισβολή στην Ουκρανία. Ίσως μόνο ο Υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Βαλέρι Γεράσιμοφ και η ηγεσία των υπηρεσιών πληροφοριών.
Οι πρώτες ενδείξεις
Το συμπέρασμα ότι η απόφαση του Πούτιν για εισβολή στην Ουκρανία δεν είχε κοινοποιηθεί στα ανώτερα κλιμάκια των ενόπλων δυνάμεων και των υπηρεσιών ασφαλείας ενισχύεται και από μια σειρά από αναφορές και παρατηρήσεις αξιωματούχων του ρωσικού στρατού και των υπηρεσιών πληροφοριών. Στις 26 Φεβρουαρίου (δύο μόλις ημέρες μετά την έναρξη των ρωσικών επιχειρήσεων) συμμετείχα σε ένα τηλεοπτικό πάνελ στο αραβικό κανάλι Al Ghad μαζί με τον άλλοτε Υφυπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας (επί Γκορμπατσόφ) Αντρέι Φεντόροφ. Μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση η τοποθέτηση του Ρώσου πρώην Υφυπουργού, ο οποίος δήλωσε πως η πολιτική ηγεσία της Ρωσίας “είναι προφανές” ότι δεν υπολόγισε σωστά την πορεία της επιχείρησης στην Ουκρανία. “Σύμβουλοι του Πούτιν τον διαβεβαίωναν ότι μόλις ο ρωσικός στρατός εισέλθει στην Ουκρανία, ο ουκρανικός στρατός θα καταρρεύσει και θα παραδοθεί και ο Ζελένσκι θα παραιτηθεί ή θα φύγει από τη χώρα”. Στις 4 Μαρτίου δημοσιοποιήθηκε από τον Βλαντίμιρ Οσέτσκιν, εκδότη του αντιπολιτευτικού ιστότοπου Gulagu, μια φερόμενη επιστολή ενός στελέχους της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας και πληροφοριών FSB, στην οποία γίνεται εκτενής αναφορά στα λάθη, παραλείψεις και εσφαλμένες αντιλήψεις γύρω από την κατάσταση στην Ουκρανία και τις προοπτικές της στρατιωτικής επιχείρησης.
“Και μετά, τι;”
Κεντρική επωδός πολλών Ρώσων αξιωματούχων και αναλυτών που μιλούσαν ιδιωτικά και ανεπίσημα σε δημοσιογράφους και αναλυτές ήταν ότι δεν έβλεπαν καμία σοβαρή στρατηγική πίσω από την απόφαση εισβολής και προσπάθειας κατάληψης της Ουκρανίας. Όλοι συμφωνούν ότι η Ρωσία χωρίς να προβεί σε γενική επιστράτευση δεν έχει τα απαραίτητα στρατεύματα για να καταλάβει και να επιβάλει στρατιωτική κατοχή σε ολόκληρη την Ουκρανία, ούτε υπάρχουν οι απαραίτητες διοικητικές υποδομές και το προσωπικό για να σταλούν δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι κομισάριοι στην Ουκρανία για να κυβερνηθεί υποτυπωδώς η χώρα, από στιγμή που υπάρχει παλλαϊκή άμυνα και πανεθνική αντίσταση. Και το σενάριο όμως της εγκατάστασης μιας δοσιλογικής Κυβέρνησης εξατμίστηκε σε λίγα 24ωρα αφού οι πιθανοί Ουκρανοί “Κουίσλινγκ” είτε κρύβονται [Βίκτορ Μέντβεντσουκ], είτε αρνήθηκαν και εναντιώνονται στην εισβολή [Γιούρι Μπόικο]. Απομένει μόνο η περίπτωση επιστροφής του πρώην Προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς, που κουβαλάει στην πλάτη του την ευθύνη για τις δεκάδες δολοφονίες πολιτών κατά την εξέργερση στην Πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου το 2014.
Διαφοροποιήσεις πλέον και από φιλοκυβερνητικούς σχολιαστές
Η σαφής όμως ένδειξη ότι το αφήγημα Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία έχει πλέον αρχίσει να παρουσιάζει ρωγμές ακόμη και ανάμεσα στο κυβερνητικό σύστημα προπαγάνδας ήταν η εκπομπή το βράδυ της Τετάρτης του κορυφαίου τηλεοπτικού προπαγανδιστή του Πούτιν. Ο Βλαντίμιρ Σολοβιόφ είναι ο βασικός τηλεπαρουσιαστής-σχολιαστής-δημοσιογράφος του κυβερνητικού συστήματος προπαγάνδας και παρουσιάζει πολιτικό talk show στο βασικό κρατικό κανάλι της Ρωσίας Россия-1. Στην εκπομπή της Τετάρτης φιλοξένησε διάφορους φιλοκυβερνητικούς σχολιαστές και ακούστηκαν πράγματα που μέχρι πριν από δύο εβδομάδες θα θεωρούνταν αδιανόητα.
Ο Καθηγητής και βουλευτής του φιλοκυβερνητικού κόμματος “Δίκαιη Ρωσία” [СРЗП] Σεμιόν Μπαγκντασάροφ κάλεσε τον Πούτιν να τερματίσει τον πόλεμο, προειδοποιώντας παράλληλα ότι σύμμαχοι της Ρωσίας όπως η Κίνα και η Ινδία θα μπορούσαν σύντομα να γυρίσουν την πλάτη τους στη Μόσχα. “Είναι ανάγκη να μπούμε σε άλλο ένα Αφγανιστάν, αλλά ακόμη χειρότερο;”, αναρωτήθηκε. “Έχουν περισσότερους μάχιμους και είναι πιο προηγμένοι στον χειρισμό των όπλων τους”, είπε ο Μπαγκντασάροφ. “Δεν το χρειαζόμαστε αυτό. Αρκετά πιά”. Και πρόσθεσε: “Εάν η εικόνα αρχίσει να μετατρέπεται σε μια απόλυτη ανθρωπιστική καταστροφή, τότε ακόμη και οι στενοί μας σύμμαχοι όπως η Κίνα και η Ινδία θα αναγκαστούν να αποστασιοποιηθούν από εμάς. Η διεθνής κοινή γνώμη μπορεί να μας κάνει μεγάλη ζημιά… Η Κίνα τότε θα πάει με τη Δύση, να μην έχετε αμφιβολίες. Ο τερματισμός αυτής της επιχείρησης θα σταθεροποιήσει τα πράγματα στη χώρα”. Ο σκηνοθέτης και πιστός προπαγανδιστής του Πούτιν Κάρεν Σαχναζάροφ είπε “Δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι θα καταλάβουμε πόλεις όπως το Κίεβο. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα φαινόταν κάτι τέτοιο”.
Και σε εκπομπή όμως του καναλιού του ρωσικού Υπουργείου Άμυνας ένας Ρώσος αξιωματικός ανέφερε με ένταση ότι “τα παιδιά μας σκοτώνονται εκεί στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ, όπως και οι στρατιώτες των ειδικών δυνάμεων, όπως και η χώρα μας”. Ο παρουσιαστής τον διέκοψε με χειρονομίες φωνάζοντας “όχι, όχι, όχι”, “σταμάτα!”. “Οι νέοι μας εξακολουθούν να σκοτώνονται”, του απάντησε ο αξιωματικός. Ώσπου ο παρουσιαστής τον πλησιάζει και του φωνάζει σε έξαλλη κατάσταση: “Μπορείς να σταματήσεις τώρα; Θα σου πω τι κάνουν οι νέοι μας εκεί. Τσακίζουν τα φασιστικά φίδια. Είναι ένας θρίαμβος του ρωσικού στρατού. Είναι μια ρωσική αναγέννηση”.
Οι πρώτες ελλείψεις στα σούπερ μάρκετ, ουρές στα ανταλλακτήρια συναλλάγματος
Εκεί όμως που φαίνεται πραγματικά ότι οι Ρώσοι πολίτες έχουν αρχίσει να νιώθουν τις συνέπειες του πολέμου είναι στα ράφια των σούπερ μάρκετ όπου έχουν αρχίσει ήδη να αδειάζουν από εισαγόμενα προϊόντα και ιδίως ρύζι και μακαρόνια, ενώ Ρώσοι πολίτες συρρέουν στα ανταλλακτήρια συναλλάγματος για να προλάβουν την ισοτιμία του ρουβλίου που καταρρέει μέρα με τη μέρα. Ήδη οι τιμές σε βασικά προϊόντα έχουν ανέβει από 10% μέχρι και 30%, ενώ πολλές εταιρείες προαναγγέλουν απολύσεις προσωπικού. Οι διεθνείς οίκοι προβλέπουν βαθειά ύφεση για τη ρωσική οικονομία, με τις προβλέψεις να κυμαίνονται από 7% του ΑΕΠ μέχρι και 15%. Ενώ η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας ανακοίνωσε σήμερα Σάββατο ότι το Χρηματιστήριο της Μόσχας θα παραμείνει κλειστό μέχρι τις 18 Μαρτίου. Και βλέπουμε. [Δείτε εδώ μια αρκετά αναλυτική παρουσίαση της κατάστασης στην οικονομία και το Διαδίκτυο στη Ρωσία τις τελευταίες ημέρες].
Ρωγμές στο σιδηρούν αφήγημα του Πούτιν
Τα όψιμα δείγματα δημόσιων διαφοροποιήσεων από το σιδηρούν αφήγημα του ηγεμόνα της Ρωσίας δεν είναι ακόμη ικανά να τον αποδομήσουν πολιτικά, ούτε να προκαλέσουν κάποια μαζική αντίδραση στην επιλογή του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία. Δείχνουν όμως ότι υπάρχουν όρια στην ακραία προπαγάνδα του Κρεμλίνου και όσο ο πόλεμος στην Ουκρανία θα εντείνεται και θα μεταφέρεται μέσα στις ουκρανικές πόλεις με εκατόμβες θυμάτων και με πολλές απώλειες στον ρωσικό στρατό, τόσο θα αμφισβητείται η αναγκαιότητα και η σκοπιμότητα συνέχισης του πολέμου, ιδίως από τη στιγμή που ο αρχικός στόχος της πλήρους κατάληψης των επαρχιών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ θα έχει επιτευχθεί.
Και οι οικονομικές κυρώσεις όμως φαίνεται ότι θα έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στη ρωσική κοινωνία από εκείνο που είχαν προϋπολογίσει οι Ρώσοι αξιωματούχοι. Η αποκοπή ουσιαστικά του ρωσικού χρηματοοικονομικού συστήματος από τη διεθνή οικονομία περιορίζει σημαντικά τις δυνατότητες της ρωσικής οικονομίας, ενώ η βασική ελπίδα του Κρεμλίνου που είναι η Κίνα, δεν φαίνεται διατεθειμένη να ρισκάρει τη θέση της στο παγκόσμιο εμπόριο για να στηρίξει μια απομονωμένη Ρωσία, από την οποία δεν μπορεί να περιμένει και πολλά ανταλλάγματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Πεκίνο απέρριψε αίτημα της Μόσχας για παροχή ανταλλακτικών για τα αεροσκάφη της ρωσικής πολιτικής αεροπορίας, τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι καθηλωμένα στο έδαφος.
Όλα αυτά βέβαια δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να αποτρέψουν τον Πούτιν από το να εντείνει τις επιθέσεις στις ουκρανικές πόλεις και τους βάρβαρους βομβαρδισμούς πολιτικών στόχων. Ο Ρώσος ηγεμόνας χρειάζεται μια στρατιωτική νίκη, ιδίως αφού φαίνεται πλέον ότι από πολιτική και γεωπολιτική άποψη η “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” της Ρωσίας αποτελεί μια παταγώδη αποτυχία. Αν όμως οι αντιδράσεις στη ρωσική δημόσια σφαίρα και την κοινή γνώμη ενταθούν, τότε θα είναι πολύ δύσκολο για τον Πούτιν να συνεχίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα μια στρατιωτική επιχείρηση που προκαλεί πολλαπλά πλήγματα στη χώρα την οποία ηγεμονεύει.