Posted by 
Γράφει ο Μιχαήλ Τσαφαντάκης*
Πόσο πιο ασφαλείς είναι όσοι διεκπεραιώνουν τις υποχρεώσεις τους από το σπίτι αυτές τις μέρες; Μέχρι πρότινος, έννοιες όπως η «ηλεκτρονική Διακυβέρνηση» κι ο «ψηφιακός μετασχηματισμός» ήταν συνυφασμένες με μείωση της γραφειοκρατίας, αύξηση της αποδοτικότητας, εξοικονόμηση πόρων κ.ο.κ. Πλέον, η ασφάλεια κι ο παράγοντας «δημόσια υγεία» έχουν μπει για τα καλά στη συζήτηση.
Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας κι είναι προφανές πως έχει έρθει η ώρα να λάβει χώρα μια γενναία, στοχευμένη και συντονισμένη προσπάθεια ψηφιακής αναβάθμισης του ελληνικού Δημοσίου. Για το κεντρικό κράτος η προσπάθεια αυτή παίρνει σάρκα και οστά μέσω του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με μεγάλη επιτυχία. Ήδη, από τις 21/3, μπήκε σε λειτουργία η ενιαία ψηφιακή πύλη του Δημοσίου gov.gr.
Τι ισχύει όμως για την τοπική αυτοδιοίκηση και συγκεκριμένα για τους ελληνικούς δήμους, με τους οποίους ερχόμαστε τακτικά σ’ επαφή; Εκεί, η ηλεκτρονική Διακυβέρνηση αξιοποιείται διαφορετικά κατά περίπτωση. Άλλοτε αρκετά, άλλοτε λίγο, άλλοτε καθόλου. Ας βάλουμε όμως τα πράγματα σε σειρά, ώστε να εξοικειωθούν με το θέμα ακόμα κι όσοι έως τώρα δεν έχουν.
Τι είναι η ηλεκτρονική Διακυβέρνηση;
Υπάρχουν πολλοί ορισμοί. Ένας αρκετά δημοφιλής, αναφέρει πως «Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι η χρήση τεχνολογίας πληροφοριών κι επικοινωνίας από μια κυβέρνηση, ώστε να παράσχει πληροφορίες κι υπηρεσίες σε πολίτες, επιχειρήσεις και δημόσιους οργανισμούς» (Nam, 2014, p. 211).
Τι είναι η ηλεκτρονική ωριμότητα;
Οι νέες τεχνολογίες αξιοποιούνται διαφορετικά κατά περίπτωση. Ένας συνοπτικός ορισμός αναφέρει πως «ωριμότητα της ηλ. Διακυβέρνησης είναι ο βαθμός στον οποίο μια κυβέρνηση έχει εδραιώσει μια διαδικτυακή παρουσία» (Das et al., 2017, p. 416). Πρακτικά, ωριμότητα είναι «το πόσο» αξιοποιείται η τεχνολογία πληροφοριών κι επικοινωνίας (ICT) για την παροχή πληροφοριών κι υπηρεσιών μέσω διαδικτύου.
Πώς αποτυπώνεται η ωριμότητα/εξέλιξη της ηλ. Διακυβέρνησης;
Υπάρχουν πολλά θεωρητικά μοντέλα που περιγράφουν την εξέλιξη της ηλ. Διακυβέρνησης κι εκφράζουν το βαθμό της εξέλιξης σε φάσεις, στάδια ή επίπεδα ωριμότητας. Δυστυχώς, ο μεγάλος αριθμός μοντέλων κι οι διαφορετικές οπτικές που υιοθετούν καθιστούν δύσκολη τη χρήση τους.
Πώς μπορούν να δημουργηθούν πιο εύχρηστα μοντέλα;
Μια επιτυχημένη δεκαετής ανασκόπηση μοντέλων ωριμότητας καταλήγει πως τα επίπεδα/στάδια/οι φάσεις τους μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε 2 θεματικές ενότητες· εκείνη των πολιτών/υπηρεσιών κι αυτή των λειτουργιών/τεχνολογίας (Lee, 2010). Πρακτικά, η 1η θεματική αναφέρεται στο «Τι κάνουμε» (τι παρέχεται ηλεκτρονικά), ενώ η 2η στο «Πώς το κάνουμε» (λειτουργίες/τεχνολογία που απαιτούνται).
Η παραπάνω κατηγοριοποίηση είναι εξαιρετικά σημαντική, γιατί διαχωρίζει τη Διοίκηση από την τεχνολογία πληροφοριών κι επικοινωνίας (ICT). Έτσι, η έρευνα δύναται να καταλήξει σε σαφέστερα συμπεράσματα και πιο στοχευμένα μοντέλα, τα οποία θα είναι πιο ακριβή, κατανοητά κι αξιοποιήσιμα από τους επαγγελματίες.
Ποια θεματική επείγει να διερευνηθεί;
Η θεματική των πολιτών/υπηρεσιών είναι αυτή που ενδιαφέρει άμεσα όσους ασχολούνται με χάραξη πολιτικής, διοίκηση, στρατηγικό σχεδιασμό και γενικότερα με την κάλυψη αναγκών. Επίσης, είναι σημαντικότερη προς διερεύνηση, αφού η τεχνολογία προσαρμόζεται στις ανθρώπινες ανάγκες κι όχι το αντίθετο.
Η ηλεκτρονική Διακυβέρνηση βάσει 1ης θεματικής
Για τον λόγο αυτό, δημιουργήθηκε ένα μοντέλο ωριμότητας της ηλ. Διακυβέρνησης επικεντρωμένο αποκλειστικά στη θεματική πολίτες/υπηρεσίες, στο πλαίσιο έρευνας που εξετάζει τη σχέση οργανωσιακού μεγέθους και ηλ. Διακυβέρνησης στους ελληνικούς δήμους (Tsafantakis, 2019).
Το μοντέλο αποτελείται από 7 φάσεις κι είναι μη γραμμικό (δηλαδή οι φάσεις δεν αναπτύσσονται απαραίτητα με την ακόλουθη σειρά).
Οι 7 φάσεις ωριμότητας/εξέλιξης της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι:
1. Διαδικτυακή Παρουσία:
Ύπαρξη ιστοσελίδας μέσω της οποίας δημοσιοποιούνται πληροφορίες.
2. Αμφίδρομη Επικοινωνία:
Τα εμπλεκόμενα μέρη (κυβέρνηση. πολίτες, επιχειρήσεις κ.α.) λειτουργούν ως πομποί, αλλά και ως δέκτες πληροφοριών (αμφίδρομη ροή πληροφοριών).
3. Υπηρεσίες και Χρηματικές Συναλλαγές:
Διαθεσιμότητα (ολοκληρωμένων) ηλεκτρονικών υπηρεσιών και συναλλαγών.
4. Συμμετοχή:
Δυνατότητα συμμετοχής σε διαδικτυακές πολιτικές διαδικασίες ή επίλυση προβλημάτων (π.χ. δημόσια διαβούλευση).
5. Προσωποποίηση:
Προσαρμογή της ηλ. Διακυβέρνησης σε προσωπικές ανάγκες, δυνατότητες ή προτιμήσεις του χρήστη (π.χ. ειδικές ανάγκες).
6. Συνεργασία:
Συνεργασία των εμπλεκόμενων μερών για συμπαραγωγή ηλεκτρονικών υπηρεσιών.
7. (Ολoκληρωμένη) Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση:
Ηλεκτρονική άμεση Δημοκρατία, όπου η κυβέρνηση λειτουργεί κυρίως σαν ενδιάμεσος ή διευκολυντής διαδικασιών.
Σημ: Η δημιουργία του μοντέλου στηρίχτηκε σε μια πληθώρα επιστημονικών μελετών. Υπάρχει εκτενής αναφορά στο θεωρητικό υπόβαθρό του στην έρευνα Tsafantakis (2019). Το να επεκταθούμε θεωρητικά είναι πέρα από το σκοπό αυτού του άρθρου.
Η κατάσταση των ελληνικών δήμων
Μεχρι πρότινος, δεν υπήρχε συνολική απεικόνιση του βαθμού που ελληνικοί δήμοι αξιοποιούν την ηλ. Διακυβέρνηση. Με βάση το προαναφερθέν μοντέλο κι έπειτα από εκτενή ανάλυση περιεχομένου των ιστοσελίδων όλων [1] των δήμων (Tsafantakis, 2019), η ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στους ελληνικούς δήμους έχει ως εξής:
[1) Η έρευνα έλαβε χώρα το 2019 κι αποτελεί αποτύπωση της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης πριν τις αυτοδιοικητικές εκλογές, όταν ακόμα ο αριθμός των ελληνικών δήμων ήταν 325.
Παρατηρήσεις:
– Τα αποτελέσματα των 2 πρώτων φάσεων ηλ. Διακυβέρνησης είναι τα αναμενόμενα. Σχεδόν όλοι οι ελληνικοί δήμοι ήταν παρόντες διαδικτυακά, μέσω λειτουργικών ιστοσελίδων κι υπήρχε διαθέσιμος τρόπος αμφίδρομης ηλεκτρονικής επικοινωνίας (email ή φόρμα επικοινωνίας).
– Σχετικά με την 3η φάση, το 194 είναι κατώτερο των προσδοκιών. Παρά ταύτα, θα μπορούσε να υποκαταγράφει την πραγματικότητα, σε περίπτωση που κάποιοι δήμοι διαθέτουν ηλεκτρονικές συναλλαγές, χωρίς όμως να το επικοινωνούν διαδικτυακά (π.χ. IBAN κατάθεσης στο ειδοποιητήριο λογαριασμού).
– Τη φάση της Συμμετοχής είχαν αναπτύξει 233 δήμοι. Οι συχνότεροι τρόποι ήταν δημόσιες διαβουλεύσεις, ερωτηματολόγια/δημοσκοπήσεις και φόρμες παρατηρήσεων/προτάσεων/παραπόνων και αξιοποιήση σχετικών apps.
– Η Προσωποποίηση είχε αναπτυχθεί σε 145 δήμους. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορούσε τη δυνατότητα προσαρμογής του περιεχομένου των ιστοσελίδων, ώστε να καταστούν προσβάσιμες σε συμπολίτες μας με ειδικές ανάγκες (μέγεθος γραμματοσειράς, αντίθεση, διάβασμα κειμένου κ.ά.).
– Η φάση της Συνεργασίας εντοπίστηκε σε 119 δήμους κι είναι αυτή με τις περισσότερες εκφάνσεις (π.χ. διαθεσιμότητα πολιτιστικού/εκπαιδευτικού υλικού, κουμπί έκτακτης ανάγκης ηλικιωμένων, εθελοντισμός, προώθηση τοπικής αγοράς).
– Οι 2 δήμοι που έχουν αναπτύξει το σύνολο των φάσεων της ηλ. Διακυβέρνησης είναι οι δήμοι Ιωαννιτών και Τρικκαίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και σε αυτούς τους δήμους, η συγκεκριμένη φάση ήταν σε πολύ πρώιμο στάδιο.
Επίλογος
Υπάρχει πολύς δρόμος ως την πλήρη αξιοποίηση της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Αυτό δε σχετίζεται μονάχα με τις παρεχόμενες δυνατότητες, αλλά και με το ενδιαφέρον των δημοτών γι’ αυτές, ούτως ώστε να καταστούν λειτουργικές. Για τον λόγο αυτό, το συγκεκριμένο άρθρο επιχειρεί να εξοικειώσει τον αναγνώστη με την ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, παρέχοντας παράλληλα, για πρώτη φορά, μια ιδέα για το πού βρίσκονται οι ελληνικοί δήμοι.
Αδιαμφισβήτητα, ο δρόμος της ψηφιακής αναβάθμισης του ελληνικού Δημοσίου είναι μακρύς. Όμως, όπως απέδειξε ο κ. Πιερρακάκης με την ομάδα του στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, όταν υπάρχουν καταρτισμένοι άνθρωποι, με σαφές όραμα κι όρεξη, η ψηφιακή αναβάθμιση του Δημοσίου δεν είναι ούτε ουτοπική, ούτε ακατόρθωτη. Είναι απλά θέμα χρόνου!
*Μιχαήλ Τσαφαντάκης, MSc Public Administration, Leiden University.
Πηγές:
• Das, A., Singh, H., & Joseph, D. (2017). A longitudinal study of e-government maturity. Information and Management, 54(4), 415-426.
• Lee, J. (2010). 10 year retrospect on stage models of e-Government: A qualitative meta-synthesis. Government Information Quarterly, 27(3), 220-230.
Nam, T. (2014). Determining the type of e-government use. Government Information Quarterly, 31(2), 211-220.
• Tsafantakis, Μ. (2019). Organizational size and IT innovation adoption: A scrutiny of the relationship between size and e-Government maturity in Greek municipalities, through a citizen/service-oriented maturity model.