Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση: Τι μέλλει γενέσθαι;

Γράφει ο Μιχαήλ Τσαφαντάκης

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός ανήκει στους τομείς που θα ωφεληθούν περισσότερο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης. Κράτος κι επιχειρήσεις θα υποβοηθηθούν, ώστε να αναθεωρήσουν λογικές και πρακτικές του παρελθόντος και να προσαρμοστούν στα δεδομένα της ψηφιακής εποχής που ζούμε. Για να ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια, πρέπει να καταστεί σαφές ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν είναι προαιρετικός, αλλά αναγκαίος. Δεδομένου ότι η τεχνολογική πρόοδος είναι μονόδρομος, πρακτικά, επιλέγουμε αν θα γίνουμε κοινωνοί ή θα μείνουμε απλοί παρατηρητές των τεχνολογικών εξελίξεων.

Τον τελευταίο καιρό, η χώρα μας πραγματοποιεί συνεχή ψηφιακά άλματα. Το έργο του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης είναι υποδειγματικό. Ο Υπουργός Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης κι η ομάδα που τον πλαισιώνει έχουν πραγματοποιήσει έναν άθλο, αθόρυβα και μεθοδικά, εν μέσω πανδημίας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, κατάφεραν ν’ αναβαθμίσουν αισθητά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το ελληνικό Δημόσιο. Μια συνοπτική αναδρομή στην εξέλιξη της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης θα κάνει αντιληπτή τη σημασία αυτής της αναβάθμισης και θα λειτουργήσει τροχιοδεικτικά για το τι μέλλει γενέσθαι.

Η εξέλιξη της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

«Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι η χρήση Τεχνολογίας Πληροφοριών κι Επικοινωνίας (ICT) από μια κυβέρνηση, ώστε να παράσχει πληροφορίες κι υπηρεσίες σε πολίτες, επιχειρήσεις και δημόσιους οργανισμούς»¹. Αν και προϋπήρχε, η τεχνολογία αυτή ξεκίνησε να εξελίσσεται και να υιοθετείται ευρέως στο Δημόσιο των χωρών της Δύσης κατά τη δεκαετία του ’90. Παρότι οι εφαρμογές της περιορίστηκαν αρχικά στην ταξινόμηση και αρχειοθέτηση, με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξή της, ο ρόλος της αναβαθμίστηκε.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, όταν έγινε εμφανές πως βελτιώνει ουσιαστικά τη λήψη αποφάσεων, την αποδοτικότητα, την αποτελεσματικότητα, το διοικητικό έλεγχο και την ποιότητα, η εν λόγω τεχνολογία ξεκίνησε να χρησιμοποιείται ευρύτερα για τη διευκόλυνση των γραφειοκρατών². Η ICT αποτέλεσε χρήσιμο γραφειοκρατικό εργαλείο, το οποίο, λόγω του εδάφους που κέρδισε, άλλαξε τη γραφειοκρατία και τον τρόπο που ασκείται η Διοίκηση.

Αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όπου η τεχνολογία βάζει δυναμικά και τους πολίτες στο παιχνίδι. Ουσιαστικά, επανακαθορίζονται οι σχέσεις μεταξύ κυβερνήσεων (εθνικών/τοπικών), ιδιωτικού τομέα και πολιτών, αφού παρέχεται η δυνατότητα στους τελευταίους να συμμετέχουν στη θεματολογία της πολιτικής ατζέντας, στη λήψη αποφάσεων, αλλά και τον έλεγχο. Τόσο τα social media, όσο κι η ανάλυση των big data αποτελούν καταλύτες των παραπάνω αλλαγών και συμβάλλουν ενεργά στο να κερδίζει δημοφιλία η έννοια της πολιτο-κεντρικής παροχής υπηρεσιών από το Δημόσιο.

Εν ολίγοις, σταδιακά, οι πολίτες μετατρέπονται από παθητικοί δέκτες σε όλο και πιο ενεργούς συνεισφορείς πληροφοριών, κάτι που αλλάζει τις ισορροπίες ανάμεσα σε αυτούς και τις κυβερνήσεις. Για παράδειγμα, οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν σε δημόσιες διαβουλεύσεις, σε συμπαραγωγή online υπηρεσιών με το Δημόσιο ή ακόμα και να ψηφίζουν σε live χρόνο για θέματα που τους αφορούν. Επίσης, προσφέρεται ένα νέο επίπεδο διαφάνειας, μέσω του οποίου υπάρχει καλύτερη εποπτεία για δημόσια θέματα. Είναι σαφές ότι η ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει πάψει να είναι απλά ένα γραφειοκρατικό εργαλείο. Αποτελεί ένα διαφορετικό τρόπο διοίκησης. Η δύναμη αλλάζει χέρια.

Τι μέλλει γενέσθαι;

Όπως μαρτυρά η εξέλιξη της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, η κάλυψη των αναγκών του πολίτη βρίσκεται πλέον στο επίκεντρό της. Αναπόφευκτα, το μέλλον θα φέρει ευρύτερη και καλύτερη κάλυψη αυτών των αναγκών. Σαν πολίτες θα έχουμε καλύτερη εικόνα για πληθώρα πραγμάτων, θα αποφασίζουμε για περισσότερα και θα συνεργαζόμαστε περισσότερο μεταξύ μας και με το κράτος. Από απλοί παρατηρητές, στο μέλλον, θα διαμορφώνουμε όλο και πιο δυναμικά εξελίξεις.

Πώς πρέπει να κινηθούμε;

Η τεχνολογία καλπάζει κι οι τεχνολογικές δυνατότητες μεταβάλλονται ραγδαία. Συνεπώς, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της χώρας πρέπει να προσαρμοστεί στις παραπάνω ταχύτητες. Σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού, πρέπει να προετοιμαζόμαστε όχι με βάση το τι υπάρχει, αλλά με βάση τα δεδομένα που θα διαμορφωθούν στο μέλλον, ούτως ώστε ο μετασχηματισμός ν’ αποτελεί ουσιαστική τομή και να μην καταστεί σύντομα ξεπερασμένος. Ουσιαστικά, πρέπει να δημιουργούμε στέρεες βάσεις, επάνω στις οποίες μπορούμε να χτίζουμε. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το gov.gr.

Σημαντικότατο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η εναρμόνιση των ψηφιακών μας συστημάτων με συστήματα των ψηφιακά προηγμένων χωρών. Κάτι τέτοιο έχει πολλαπλές χρησιμότητες, αφού παρέχει τη δυνατότητα στοχευμένης απόκτησης συστημάτων και τεχνογνωσίας από ψηφιακά αναπτυγμένες χώρες, γρήγορα, αποτελεσματικά και με χαμηλό κόστος. Επίσης, οφείλουμε να δρούμε έχοντας κατά νου την προοπτική ενοποίησης ψηφιακών μας συστημάτων με εκείνα άλλων χωρών (π.χ. στα πλαίσια στρατηγικών συμμαχιών ή της ΕΕ). Μπορεί σαν προοπτική να μοιάζει μακρινή, όμως οι πρωτοπόροι θα έχουν σημαντικό πλεονέκτημα, αφού θέτουν τους όρους του μελλοντικού παιχνιδιού. Η δημιουργία πλατφορμών με σχετικές προδιαγραφές και κοινών δεξαμενών δεδομένων, γνώσεων και πρακτικών θα βοηθούσαν σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση.

Επίσης, βασικότατο είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός να μη λαμβάνει χώρα με τη μορφή ψηφιοποίησης των υφιστάμενων διαδικασιών, αφού τότε απλώς θα ψηφιοποιούσαμε τη γραφειοκρατία. Αντίθετα, πρέπει να δίδονται διαρκώς οι βέλτιστες ψηφιακές λύσεις στο εκάστοτε πρόβλημα. Ακόμα και λυμένα προβλήματα πρέπει να επανεξετάζονται κατά καιρούς, υπό το πρίσμα των τεχνολογικών εξελίξεων.

Τέλος, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, όπως όλες οι μεταρρυθμίσεις, πρέπει να επικοινωνηθεί κατάλληλα και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις που θα τον καταστούν λειτουργικό. Αυτά μπορούν να επιτευχθούν μέσω της ψηφιακής σύγκλισης και του ψηφιακού αλφαβητισμού. Παρότι κεντρικό κράτος και τοπική αυτοδιοίκηση είναι διακριτά σε οργανωτικό επίπεδο, αυτά ταυτίζονται πρακτικά, αλλά και στο μυαλό των πολιτών σαν «δημόσιο ή κράτος». Γι’ αυτό, πρέπει να αποτραπεί η δημιουργία κράτους πολλών ταχυτήτων, ώστε η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή να είναι καθολική, εναρμονισμένη κι επικοινωνιακά επιτυχημένη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ψηφιακό χάσμα ανάμεσα σε δήμους με μη λειτουργικές ιστοσελίδες και ψηφιακά προηγμένους δήμους, όπως οι Ιωαννιτών και Τρικκαίων³. Επιδίωξή μας πρέπει να είναι, μέσω της ψηφιακής σύγκλισης, όλοι οι Έλληνες πολίτες να απολαμβάνουν ίδια ψηφιακά προνόμια, τα οποία θα γνωρίζουν, ανεξάρτητα από την άποψη που έχουν οι τοπικοί άρχοντες για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι ενώ στα πρώιμα στάδια η ηλεκτρονική Διακυβέρνηση λειτουργεί σαν εργαλείο για παροχή υπηρεσιών, σε εκείνα που έπονται αποτελεί μέσο για τη λήψη αποφάσεων³. Επομένως, η δυνατότητα να επηρεάζει τον κύκλο της πολιτικής καθιστά την ηλεκτρονική Διακυβέρνηση ζήτημα Δημοκρατίας και σαν τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Ως εκ τούτου, το κράτος πρέπει να εξασφαλίζει ένα μίνιμουμ ψηφιακών δεξιοτήτων, μέσω των οποίων θα προετοιμάζει τους πολίτες για τις ψηφιακές εξελίξεις που θα φέρει το άμεσο μέλλον. Με βάση αυτές και την εξέλιξη της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, ο ψηφιακός αλφαβητισμός αποτελεί προαπαιτούμενο για να είναι κάποιος ενεργός πολίτης. Γι΄αυτό, οι πολίτες πρέπει να είναι επαρκώς εφοδιασμένοι και ώριμοι, ώστε να αναλάβουν πιο δυναμικό ρόλο, όταν με το καλό οι ψηφιακές συνθήκες της χώρας μας το επιτρέψουν.

Επίλογος

Σ’ έναν παγκοσμιοποιημένο και τεχνολογικά προηγμένο κόσμο, η «ανταγωνιστική διακυβέρνηση» είναι πραγματικότητα κι όχι θεωρητική συζήτηση. Οι τεχνολογικές εξελίξεις μεταβάλλουν συνεχώς την πραγματικότητά μας κι όσοι αδυνατούν να προσαρμοστούν, νομοτελειακά, παραγκωνίζονται από αυτούς που το καταφέρνουν. Εξελίξεις όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι κβαντικοί υπολογιστές και το 5G θα προσφέρουν δυνατότητες ασύγκριτες με αυτές που ήδη υπάρχουν. Επομένως, η διαφορά θα είναι χαοτική ανάμεσα σε κοινωνούς κι απλούς παρατηρητές.

Σαν χώρα, έχουμε την τύχη να βρισκόμαστε σε μια ευνοϊκή ψηφιακή συγκυρία, τόσο στο εσωτερικό, με εξαιρετικούς τεχνοκράτες, όσο και στο εξωτερικό, με την υποβοήθηση της ΕΕ στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Στο χέρι μας είναι να την αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο!

*Μιχαήλ Τσαφαντάκης, MSc Public Administration, Leiden University.

Πηγές:

1. Nam, T. (2014). Determining the type of e-government use. Government Information Quarterly, 31(2), 211-220.
2. Liu, S. M., & Yuan, Q. (2015). The evolution of information and communication technology in public administration. Public Administration and Development, 35(2), 140-151.
3. Tsafantakis, Μ. (2019). Organizational size and IT innovation adoption: A scrutiny of the relationship between size and e-Government maturity in Greek municipalities, through a citizen/service-oriented maturity model.