Posted by 
Γράφει ο Γιάννης Κουτσομύτης
“Το διπλωματικό πρωτόκολλο αποτελεί μέρος της πολιτικής”, αυτό είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνουν όσοι εισέρχονται στη διπλωματική ακαδημία του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών, έγραψε σήμερα στο Twitter o γκουρού της γερμανικής διπλωματίας και ιδρυτής και διευθυντής του Munich Security Conference Βόλφγκανγκ Ίσινγκερ, σχολιάζοντας το χθεσινό διπλωματικό ατύχημα/ατόπημα με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην Άγκυρα.
Η στιγμή απόλυτης αμηχανίας που καταγράφηκε στην αυθόρμητη έκφραση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όταν αντιλήφθηκε ότι δεν υπάρχει ισότιμη θέση για εκείνη δίπλα στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τον Πρόεδρο της Τουρκίας Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν αποτελεί ίσως και μια παραβολή της πολιτικής αμηχανίας την οποία επιδεικνύει τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση απέναντι στην προσβλητική, υποτιμητική και έως και εχθρική στάση του Τούρκου ηγέτη απέναντι σε κάθε έννοια κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής.
Η ισλαμιστική εκδοχή
Πολλοί είδαν στην απαξιωτική στάση του Ερντογάν απέναντι στη Φον ντερ Λάιεν μια προβολή της συνολικής αντίληψης του ισλαμιστή Τούρκου ηγέτη για τη θέση της γυναίκας στη δημόσια σφαίρα. Δεν έχουν περάσει καλά-καλά δυο εβδομάδες από το βράδυ της 19ης Μαρτίου, όταν ο Τούρκος Πρόεδρος υπέγραψε αιφνιαδιαστικά την αποχώρηση της χώρας του από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την προστασία των γυναικών από την ενδο-οικογενειακή βία. Ένας Τούρκος αρθρογράφος, ο οποίος είναι αυτόν τον καιρό υπόδικος για προσβολή στελέχους του κυβερνώντος κόμματος AKP, μου έστειλε σήμερα ένα μήνυμα αναφέροντας μεταξύ άλλων: “Τελικά, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μια από τους Ευρωπαίους υποστηρικτές του Ερντογάν, ήρθε αντιμέτωπη με την ιδεολογία του πολιτικού Ισλάμ και έζησε το τι αντιπροσωπεύει το πολιτικό Ισλάμ.
Αξιωματούχοι της τουρκικής Προεδρίας προσπαθούν διαρκώς από το βράδυ της Τρίτης να περάσουν το αφήγημα ότι η επιλογή της θέσης της Φον ντερ Λάιεν σε καναπέ, σε απόσταση 4-5 μέτρων από τον Μισέλ και τον Ερντογάν δεν είχε κανένα σκοπό να την υποβαθμίσει και να την υποτιμήσει, και πως όλη η διευθέτηση της συνάντησης έγινε σε πλήρη συνεννόηση με Ευρωπαίους αξιωματούχους. Ο εκπρόσωπος πάντως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε πως το αρμόδιο τμήμα εθιμοτυπίας της Κομισιόν δεν ταξίδεψε στην Άγκυρα λόγω των περιορισμών για την πανδημία και πως η διευθέτηση της συνάντησης έγινε από την αντιπροσωπεία της Επιτροπής στην Άγκυρα.
Είναι λοιπόν πιθανό ότι το συγκεκριμένο ατόπημα δεν συνέβη ερήμην της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά πως κάποιος αξιωματούχος δεν έδωσε τη δέουσα σημασία στο διπλωματικό πρωτόκολλο της τοποθέτησης των καθισμάτων. Φαίνεται όμως ότι η πρωτοβουλία για την “εξορία” της Φον ντερ Λάιεν στον καναπέ ήταν της τουρκικής Προεδρίας. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι σε συνάντηση που έγινε στην ίδια αίθουσα του Προεδρικού Παλατιού στην Άγκυρα τον Μάρτιο του 2020 ανάμεσα στον Ερντογάν, τον Μισέλ και τον Μπορέλ, υπήρχε για τον Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπή πολυθρόνα ίδια με αυτή του Προέδρου του Συμβουλίου, σε κοντινή απόσταση στα δεξιά του Μισέλ.
Η Κομισιόν των ευρωπαϊκών αξιών και το Συμβούλιο των εθνικών συμφερόντων
Δεν έχω κάποιο λόγο να μη πιστέψω ότι η ισλαμιστική ιδεολογία του Ταγίπ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην υποτιμητική του συμπεριφορά απέναντι στη γυναίκα Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Υπάρχει όμως και μια ακόμη παράμετρος που μπορεί να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο συμβάν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Αντιπρόεδρός της Ζοζέπ Μπορέλ ήταν αυτοί που συνέταξαν την έκθεση για τις ευρωτουρκικές σχέσεις, στην οποία καταγράφονται με σαφήνεια οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, οι αυθαίρετες συλλήψεις και φυλακίσεις, η κατάλυση της ελευθεροτυπίας και της ελευθερίας της έκφρασης και η ανελεής καταδίωξη αντιπάλων του καθεστώτος. Η Κομισιόν είναι βάσει των ευρωπαϊκών συνθηκών ο θεματοφύλακας των ευρωπαϊκών αξιών και ο θεσμός που έχει την αρμοδιότητα να καταγγείλει την Τουρκία και να την κάνει υπόλογη για τις παραβιάσεις του κράτους δικαίου.
Από την άλλη πλευρά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, εκπροσωπούμενο από τον Μισέλ, αντιπροσωπεύει τα κυρίαρχα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία μέχρι και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 25ης Μαρτίου και πριν δημοσιευθεί η έκθεση της Κομισιόν, δεν είχαν κάνει καμία απολύτως αναφορά στις αντιδημοκρατικές αθλιότητες του καθεστώτος Ερντογάν και τον αντιμετώπιζαν σαν ένα κανονικό δημοκρατικό κράτος. Θεωρώ λοιπόν πως η προσβολή προς την Φον ντερ Λάιεν ενδέχεται να ήταν μια υπολογισμένη κίνηση υποβάθμισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με σκοπό την στρατηγική τοποθέτηση των ευρωτουρκικών σχέσεων στο επίπεδο των “κυρίαρχων κρατών” και όχι του ευρωπαϊκού θεσμού-θεματοφύλακα των ευρωπαϊκών αξιών. Εάν προσέξει κανείς τις λεπτομέρειες του αμήχανου ενσταντανέ, ο Ερντογάν δείχνει με το δάχτυλο στην Φον ντερ Λάιεν που είναι η θέση της. Πρόκειται για μια στιγμή που θα μείνει βέβαια στην ιστορία.
Η στάση του Μισέλ και οι ευρύτερες επιπτώσεις
Αλγεινή εντύπωση πάντως προκάλεσε και η σχεδόν αδιάφορη στάση του Σαρλ Μισέλ, ο οποίος δεν αντέδρασε σε καμία στιγμή και δέχθηκε αδιαμαρτύρητα την de facto διπλωματική υποβάθμιση ενός από τους τρεις θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα μπορούσε κανείς βέβαια να πει ότι αιφνιδιάστηκε και μπορεί να θεώρησε ότι υπήρχε κάποια προσυνεννόηση σε επίπεδο υπηρεσιών από την οποία προέκυψε αυτή η διάταξη των θέσεων. Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεν περιποιεί τιμή τον Προέδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου η στάση στο Προεδρικό Παλάτι και η απραξία του αυτή θα τον ακολουθεί μέχρι και το τέλος της θητείας του.
Αργά το βράδυ της Τρίτης ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δημοσίευσε στη σελίδα του στο Facebook ένα κείμενο-απολογία, με το οποίο επιχειρεί να διασκεδάσει τις αλγεινές εντυπώσεις. “Παρ’ όλες τις καλές μας προθέσεις, η στενή ερμηνεία του διπλωματικού πρωτοκόλλου από τις τουρκικές αρχές παρήγαγε μια λυπηρή κατάσταση: μια διαφοροποιημένη και υποβιβασμένη αντιμετώπιση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής”, σημειώνει ο Μισέλ. Και προσθέτει: “Είμαι διπλά απογοητευμένος. Πρώτον, γιατί έδωσα την εντύπωση ότι παρέμεινα αδιάφορος στο άγαρμπο πρωτόκολλο ως προς την Ούρσουλα” και “δεύτερον, επειδή αυτή η κατάσταση επισκίασε τη σημαντική και ωφέλιμη γεωπολιτική δουλειά που κάναμε μαζί στην Άγκυρα, η οποία πιστεύω ότι θα φέρει καρπούς στην Ευρώπη”.
Όσον αφορά τις ευρύτερες επιπτώσεις, είναι σαφές ότι το “SofaGate”, όπως βαπτίστηκε στα social media αυτό το διπλωματικό ατόπημα, έχει ήδη βαρύνει ακόμη περισσότερο το κλίμα στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Το ζήτημα πλέον του σεβασμού των δικαιωμάτων των γυναικών στην Τουρκία θα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων της πολιτικής των Βρυξελλών απέναντι στην Τουρκία, ως προμετωπίδα μιας συνολικής πια αναθεώρησης της στάσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στην Τουρκία και τις αντιδημοκρατικές πρακτικές του Ερντογάν, η οποία ξεκίνησε από την εντελώς άσκοπη και ακατανόητη κίνηση του Τούρκου Προέδρου να βγάλει την Τουρκία από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και να βάλει απέναντί του όλες τις οργανώσεις προάσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών στην Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ.